Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej



Spis treści

Przedmoście

Wieś sołecka w gminie Głogów, położona na Równinie Grębocickiej (usytuowana na wysokości 92 m n.p.m.), w odległości 8 km na południowy-wschód od Głogowa. W rejonie tym przepływają rzeki Czarna i Rudna.

Nazwa

Najstarsze wzmianki o miejscowości pochodzą z przełomu XIII i XIV w., m.in. odnotowano ją w źródłach z lat: 1290 (Dorfe Przedemost), 1298 (Predmost), 1300 i 1305 (Prsedmoscze alodium ducis), 1336 (Prsedmost) oraz 1339 (Allod Prsedmost). Później słowiańska nazwa wsi ulegała modyfikacjom, wzmiankowano ją m.in.: 1403 (Pziedemost), 1597 (Pridemust), 1669 (Priedmost), 1670 (pagus Pridmost), 1791 (Pridomost), w XIX-XX w. Priedemost. W Trzeciej Rzeszy nazwa została w 1937 r. zmieniona na Vorbrücken.

Historia do 1945 roku

Przedmoście to miejscowość o wczesnej tradycji osadniczej, zaliczana do najstarszych osad ziemi głogowskiej. Źródła archeologiczne świadczą o obecności człowieka na tym obszarze już w młodszej epoce kamienia. Odkryto tu wiele stanowisk archeologicznych, w tym ślady osad neolitycznych. Z okresu plemiennego pochodzi grodzisko (d. „Schlossberg”) – dwuczłonowe, uznawane za największe grodzisko plemienia Dziadoszan. Ponadto drugie stanowisko – grodzisko? (d. „Weinberg”); inne znaleziska potwierdzają istnienie osad.

Przez całe dzieje historyczne Przedmoście dzieliło losy regionu głogowskiego. Po 1203 r. obszar wsi wchodził w skład zjednoczonego Śląska, następnie do utworzonego ok. 1251 r. Księstwa Głogowskiego, od 1331 r. zależnego od Korony Czeskiej (przejściowo pod rządami króla Węgier Macieja Korwina i Jagiellonów: Jana Olbrachta i Zygmunta), a w latach 1526-1741 wraz z nią należącego do państwa Habsburgów. W 1742 r. Przedmoście wraz z całą ziemią głogowską znalazło się w Prusach, a od 1871 r. w granicach zjednoczonych Niemiec.

Według niepewnych przekazów, książę Konrad I głogowski w okresie walk o utworzenie księstwa wybudował gród w Pridom. W 2. połowie XIII w., kiedy lokowano wieś na prawie niemieckim, miejscowość była własnością książęcą; w 1290 r. w źródłach odnotowano folwark książęcy. Przedmoście wzmiankowano w Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis z przełomu XIII i XIV w. W latach 1298-1300 w dokumentach Henryka III głogowskiego wymieniano świadka Günthera z Przedmościa. W 1306 r. wystawił tu dokument ten sam książę, a w 1336 r. książę Jan ścinawski. W 1339 r. król Jan Luksemburski przekazał alodium Prsedmost książętom legnickim Bolesławowi i Wacławowi. Prawdopodobnie jeszcze w 1. połowie XIV w. majątek ten uległ rozdrobnieniu; w 1355 r. Henryk V Żelazny odkupił od rycerza Mikołaja zwanego Olau połowę alodium w Przedmościu . W piśmie z 1378 r., dotyczącym podziału księstwa głogowskiego na część królewską i książęca, wymieniono Przedmoście w tej drugiej. Według noty z 1388 r. Jan z Przedmościa podarował kolegiacie głogowskiej sąsiednią wieś Grębocice. W latach 1385-1388 miejscowość odnotowano w dokumentach Henryka VIII głogowskiego. W XV w. (m.in. 1409, 1453) poświadczone są tutejsze czynsze książęce.

Podczas wojny trzydziestoletniej w Przedmościu stacjonowały różne wojska, które walczyły o Głogów. W tym okresie na Śląsku wybuchła epidemia cholery, która dotarła również na ziemię głogowską, dlatego w Przedmościu zorganizowano lazarety wojskowe (zmarło wtedy wielu żołnierzy). Podczas wojen napoleońskich w Głogowie i okolicach wielokrotnie dochodziło do zaciętych walk żołnierzy francuskich z pruskimi i wiele miejscowości zostało dotkliwie zniszczonych (2.04.1813 r. w samym Przedmościu spłonęła ponad połowa zabudowań).

W okresie nowożytnym wieś dzieliła się pod względem stosunków własności na części: królewską (d. książęca, Königliche Amtsanteil) – 714 mieszk. (1794), szlachecką (Rettkauer Anteil) – obejmującą w 1794 r. trzy wolne dobra ze 117 mieszk., oraz należącą do kapituły kolegiackiej w Głogowie (Kapitular-Anteil, w 1794 r. 5 zagród). Każda z części posiadała własnego sołtysa (w głównej – sołtys dziedziczny). W trakcie XIX w. nastąpiło, wraz z uwolnieniem się od zależności feudalnych, połączenie wszystkich części i utworzenie jednej gminy.

Liczba mieszkańców Przedmościa na przestrzeni kolejnych stuleci kształtowała się następująco: 1756 r. – 831, 1845 r. – 1181, 1890 r. – 1066, 1910 r. – 1101 i 1939 r. – 1044. Pod koniec XIX w. mieszkańcy bezskutecznie starali się o wybudowanie stacji kolejowej. W 1828 r. powstała bita droga z Głogowa do Grębocic, a w 1894 roku wybudowano we wsi drogę z kostki granitowej.

Przed II wojną światową wieś zamieszkiwali wyznawcy dwóch konfesji – 819 protestantów i 252 katolików. Pod względem organizacji kościelnej wieś znajdowała się w granicach parafii rzymskokatolickiej w Grębocicach (w obrębie archidiecezji wrocławskiej). Jednocześnie wieś leżała w granicach administracyjnych parafii ewangelicko-augsburskiej w Grębocicach, utworzonej w 1742 r. Obie grupy wyznaniowe nie miały w Przedmościu własnych świątyń (od 1689 r. posiadano dzwonnicę, wybudowaną przez sołtysa dziedzicznego H. Hoffmanna). Zanim wzniesiono na cmentarzu kaplicę pod wezwaniem Chrystusa Króla (1914 r.), katolicy uczęszczali na nabożeństwa do kościołów w Grębocicach i Krzepowie. Miejsce spoczynku dla wszystkich mieszkańców było wspólne (cmentarz ewangelicki, zał. w 1864 r.). W Przedmościu znajdowały się dwie szkoły – dla katolików oraz ewangelików (od 1838 r.).

W okresie międzywojennym była to duża wieś, dobrze rozwinięta pod względem infrastruktury gospodarczej. Podstawą utrzymania mieszkańców było tradycyjnie rolnictwo (dominowali rolnicy indywidualni) i warzywnictwo (warzywa stąd cieszyły się szczególnym popytem). Ponadto dobrze rozwinięty był handel. Było tu wielu rzemieślników i handlarzy (nastawionych głównie na obsługę rolnictwa) oraz działał młyn. Istniały cztery gospody: „Pod Czarnym Orłem” (z hotelem), ,,Pod Dobrą Nadzieją, ,,Pod Białym Rumakiem, „Pod Złotym Pokojem". W 1907 r. wieś zelektryfikowano. W Przedmościu działały lokalne stowarzyszenia: Ochotnicza Straż Pożarna, Męskie Towarzystwo Śpiewacze i Związek Drobnych Ogrodników, koło łowieckie i terenowe oddziały partii politycznych.

21.01.1945 r. niemieccy mieszkańcy Przedmościa otrzymali nakaz ewakuacji, a 28 stycznia opuścili wieś w dwóch kolumnach; dotarły one pod koniec marca do Frankonii. 11-12 lutego Przedmoście zostało zajęte przez żołnierzy 1. Frontu Ukraińskiego. Niemcy, którzy pozostali we wsi zostali wysiedleni w latach 1945-47.

Literatura:

  1. J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913 (passim);
  2. K. Czapla, Dziadoszanie. Plemię zamieszkujące ziemię głogowską w X wieku, Głogów 2014 (passim);
  3. Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991, s. 98-110;
  4. A. Hennig, Priedemost. Ort und Landschaft. Bilder einer ländlichen Gemeinde in südlichen Teil des Kreises Glogau Niederschlesien, Hannover – Linnich 1984, s. 159-169;
  5. M. Kuchnicki, M.R. Górniak, Przedmoście – jesteś na właściwej drodze (folder), Głogów 2015;
  6. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, red. S. Sochacka, t. 11, Opole 2004, s. 28-29;
  7. Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich z około 1765 roku, oprac. Z. Kwaśny i J. Wosch, Wrocław 1975;
  8. F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, t. 10, Brieg 1791, s. 283 i n.

Marek Robert Górniak [EZG 75, 2015 – Przedmoście – historia do 1945 r., red. 2016.],

Historia po 1945 roku

Wraz z końcem II wojny światowej nastąpiła tu, tak jak na całym Dolnym Śląsku, wymiana ludności. W 1945 r. nowo osiedleni polscy mieszkańcy zmienili niemiecką nazwę wsi na polską Przedmoście.

Wśród pierwszych zorganizowanych grup, które osiedliły się w Przedmościu od maja do września 1945 r., znajdowały się przybyłe z Wielkopolski. Byli to m.in. mieszkańcy: Grąblina, Lichenia, Łubowa, Malińca, Pątnowa i Ślesina. Należały do nich rodziny – Augustyniaków, Baruchów, Grzelaków, Hauków, Różańskich i Ruminkiewiczów. Później dołączyli do nich osadnicy z rejonu warszawskiego – Ciborowscy, Kowalczykowie, Rokitniccy oraz ekspatrianci z Kresów Wschodnich – Bronczykowie, Ekiertowie, Labowie, Majdańscy, Peteccy i Szponarowie. Od 1946 r. we wsi osiedlali się kolejni Wielkopolanie, głównie z okolic: Gniezna (Fałkowo), Kalisza (Stobno, Zajączki) i Konina (Kawnice, Rudzica) – Borwikowie, Czajka, Drankiewiczowie, Kuchniccy, Kutznerowie, Pyrzyńscy, Radzimscy Spiszowie, Stypińscy, Szymczakowie, Walczakowie oraz przybysze z Rzeszowszczyzny – Bednarzowie, Grzybowscy, Malczykowie. Do grupy pionierów należeli też ekspatrianci z rumuńskiej Bukowiny – Curkanowie, Feigielowie, Jedoniowie, Kwiatkowscy, Piłatowie, Zaraza) oraz Sybiracy – Kozuniowie i Mazurowie.

Wraz z osiedleniem polskiej ludności w Przedmościu dokonywano wyboru sołtysów (byli nimi Ludwik Popala i Stefan Ruminkiewicz). Wówczas wieś (od 1946 r. sołectwo) znalazła się w granicach administracyjnych gminy Białołęka (do 1950 w woj. wrocławskim, następnie w zielonogórskim). Z czasem przyłączono do niej przysiółek Batorówka (przed 1945 r. Wilhelmsau Vorwerk). Zorganizowana jesienią 1945 r. jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Przedmościu została formalnie zarejestrowana w sierpniu 1946 r. (prezesem wybrano Stefana Ruminkiewicza, a naczelnikiem Józefa Hauke).

Od 8.01.1946 r. w budynku przedwojennego niemieckiego urzędu gminy wiejskiej rozpoczęła działalność Szkoła Podstawowa. Do dyspozycji placówki była izba lekcyjna dla 60 dzieci (od 1948 r. na cele szkolne przeznaczono drugi budynek). Początkowo funkcjonowały 4 oddziały klasowe (od 1948 r. – 5, a od 1949 r. – 7). Pierwszymi nauczycielami byli: Zofia Jurek, Seweryna Pachurzanka oraz Adam Błaszczyk.

Według spisu z 1950 r. na terenie wsi Przedmoście istniały następujące zakłady pracy: Gminna Spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej, Gminny Ośrodek Maszynowy oraz Młyn Państwowy. Działająca tu w latach 1953-1956 Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna liczyła 18 - 22 członków i obejmowała 71 - 82 ha.

W grudniu 1954 r. zgodnie z uchwałą WRN w Zielonej Górze powstała Gromada Przedmoście. Należały do niej miejscowości: Batorówka, Borek, Bytnik oraz Przedmoście (obszar 1780 ha, 1122 mieszkańców). Po jej likwidacji w 1959 r. całość przyłączono do Gromady Nosocice, a w 1964 r. do Gromady Krzepów. W wyniku kolejnej reformy administracyjnej z dniem 1.01.1973 r. Przedmoście znalazły się w granicach gminy wiejskiej Głogów.
Obecnie wśród organizacji społeczno-kulturalnych funkcjonują tu m.in.: jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, Koło Gospodyń Wiejskich (od 1950 r.) oraz drużyna piłkarska LZS Sparta Przedmoście (od 1959 r.).

Główną inwestycja we wsi była rozbudowa szkoły podstawowej, w dwóch etapach: w 2000 i 2008 r. od 1.09.2009 r. w kompleksie istnieje również gimnazjum. Od 1.09.2012 r. funkcjonuje nazwa: Zespół Szkół w Przedmościu.

Obiekty zabytkowe

Wśród zabytkowych obiektów w Przedmościu zachowały się: barokowa dzwonnica - kaplica z lat 1684-1698, kaplica z 1914 r. pw. Chrystusa Króla, trzy kapliczki różańcowe (na szlaku pątniczym z Głogowa do Grodowca) oraz kapliczka przydrożna z 1864 r. Ponadto przy wyjeździe z miejscowości znajdują się dwa krzyże pokutne z czasów wojny trzydziestoletniej (1618-1648), natomiast przy drodze do Głogowa stoją dwa drewniane krzyże. Zabytkowymi obiektami są także: karczma z 1. połowy XIX w., młyn z XIX w. oraz cmentarz poewangelicki (obecnie katolicki) założony w 1864 r., z zachowanymi niektórymi niemieckimi tablicami nagrobnymi. W 2009 r. poświęcono tu pomnik upamiętniający pochowanych byłych niemieckich mieszkańców.

Literatura:

  1. K. Frąszczak, M.R. Górniak, M. Kuchnicki, Pamiętniki, relacje i wspomnienia osadników rejonu obecnej gminy Głogów, część I – Przedmoście, Głogów – Lublin 2015, s. 9-31;
  2. M. Kuchnicki, M.R. Górniak, Przedmoście – jesteś na właściwej drodze (folder), Głogów 2015;
  3. W. Nawrocki, Ziemia głogowska w latach 1938-1968 (Kronika) – I, Głogów 1968, (maszynopis).

Marcin Kuchnicki [EZG 75, 2015 – Przedmoście – historia po 1945 roku]

Źródło: "http://192.168.10.245/ezg/index.php/Przedmo%C5%9Bcie"