Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej

Wielka własność ziemska w XIII-XIV wieku

XIII wiek

Do połowy XII w., wsie leżące w okolicach Głogowa, stanowiły własność książęcą, chociaż już wtedy rodzić się poczęła wielka własność ziemska, przynależna do klasztorów i kościołów. W 1175 r. Bolesław Wysoki darował bowiem mnichom z Lubiąża wieś Brzostów oraz znajdujące się w pobliżu Bytomia Odrzańskiego wsie Wierzbnice i Popowo. W 1201 r., otrzymali oni również wieś Przesieczna. W 1223 r., klasztor kanoników regularnych w Nowogrodzie Bobrzańskim otrzymał także od feudałów świeckich Brzeg, Golowice i Kłobuczyn, a w kilka lat później, Henryk Pobożny darował mu dodatkowo niezagospodarowaną ziemię w okolicach Kłobuczyna.

Pokaźne dobra ziemskie w okolicach Głogowa, zgromadziło w XIII w. biskupstwo wrocławskie, którego miejscowym przedstawicielem był najpierw archiprezbiter, a potem archidiakon. W XII w. należały do niego jedynie Obiszów i Sobolice (?), o których wspominał dokument papieża Hadriana IV z 1155 r. W wydanej dziewięćdziesiąt lat później bulli Innocentego IV z 1245 r. biskupstwo było już właścicielem wsi Czerńczyce, Kamiona, Kłębanowice, Krzydłowice, Piersna, Stara Rzeka, Szczepów, Trzęsów i Wróblin. W połowie XIII w. otrzymało ono jeszcze Kwielice, ale utraciło Starą Rzekę, Szczepów i Obiszów.

W okolicach Głogowa w XIII w. istniała także wielka własność ziemska feudałów świeckich, chociaż wiadomości o niej są stosunkowo skromne. W początkach stulecia, swoje ziemie posiadali tutaj Jarosław i Boztech, synowie Gorzysława. Figurują oni w dokumentach jako nadawcy wsi dla klasztoru w Nowogrodzie Bobrzańskim. Przy założeniu, iż darowizny nie przekraczały z reguły połowy dóbr ofiarodawcy, można wnioskować, że posiadali oni pokaźne latyfundium ziemskie, składające się z 6-7 wsi. Własnością feudałów świeckich były również przez jakiś czas wsie Szczepów i Piersna, rewindykowane uprzednio przez księcia Konrada. Ta ostatnia w 1255 r. przeszła jednak na własność kolegiaty głogowskiej.

XIV wiek

Pod koniec XIII w. dążenie do komasacji ziemi i powiększania latyfundiów ziemskich, doprowadziło do zagospodarowania lasów i nieużytków oraz rugowania, drogą wykupów, drobnego rycerstwa. Zjawisko to związane było z ożywionym ruchem kolonizacyjnym. Powstawać poczęły coraz to nowe wsie, przeważnie owalnice i ulicówki. Obok układu niwowego, rozwijać się jednak począł również układ łanowy, typowy dla osad zakładanych na surowym korzeniu.

W drugiej połowie XIII w. i w początkach XIV w. w okolicach Głogowa powstało 41 nowych wsi, stanowiących głównie własność książęcą, które drogą darowizn, przechodzić jednak zaczęły przede wszystkim na własność biskupstwa wrocławskiego. Zakładało ono także własne osady i w 1305 r. było już właścicielem następujących wsi: Bodzów, Bogomice, Brzeg, Brzostów, Bucze, Buczyna, Chociemyśl, Czerńczyce, Dalków, Dobrzejowice, Domaniowice, Droglowice, Drogomil, Golowice, Gostyń, Grębocice, Grochowice, Jaczów, Jerzmanowa, Kamiona, Krzepów, Kurów Wielki, Kwielice, Leszkowice, Lipin, Łagoszów, Mierzów, Mieszków, Nielubia, Nosocice, Obora, Potoczek, Przedmoście, Przesieczna, Radwanice, Rapocin, Regów, Ruszowice, Rytków, Sieroszowice, Wierzchownia, Wojszyn. Witanowice, Wróblin, Zameczno, Żukowice. Biskupstwo wrocławskie, w XIV w., skupiło zatem w swoim ręku aż 60% osad znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie Głogowa.

Akcję kolonizacyjną i wykup ziemi prowadzili także feudałowie świeccy. Około 1320 r. należało do nich 6 wsi: Kwielice, Biechów, Wilczyn, Bucze, Sieroszowice, Rapocin. Wśród właścicieli ziemskich występował Żuk z Lasocic, Remschil z Opalina oraz Mikołaj z Biechowa.

Kształtować się wówczas zaczęła własność ziemska, przynależna do mieszczan. W pierwszej połowie XIV w. mieszczanie głogowscy byli właścicielami wsi: Maniów, Bogomice, Gaworzyce i Wilków oraz lasów i młynów położonych w okolicach miasta. Wsie i folwarki przynależne do miasta płaciły szos radzie miejskiej, co uszczuplało znacznie dochody księcia. Wzrost własności ziemskiej biskupstwa, feudałów świeckich i mieszczan szedł w parze z likwidacją własności klasztornej, która już pod koniec XIII w., przestała istnieć. Wsie przynależne do klasztorów przeszły na własność biskupstwa, a Brzostów i Kłobuczyn wykupili mieszczanie i feudałowie świeccy.

Literatura:
Codex diplomaticus nec epistolis Silesiae, Wrocław 1956-1959;
Codex Diplomaticus Silesiae, T. VII, Breslau 1886;
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, T. I , Poznań 1877.;
J. Jankowski, Kształtowanie się osadnictwa wiejskiego na Ziemi Głogowskiej (maszynopis);
W. Korta, Rozwój wielkiej własności feudalnej na Śląsku do polowy XIII wieku, Wrocław 1964;
S. Kozierowski, Pierwotne dorzecza Warty, Poznań 1926;
G. A. Tzschoppe, Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober-Lausitz, von Gustav Adolf Tzschoppe und Gustav Adolf Stenzel, Hamburg 1832.

Jerzy Jankowski [EZG z. 35, 1995 – [1] Wielka własność ziemska XIII wieku, [2] Wielka własność ziemska w XIV w.]