Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej

Aktualna wersja

Jaczów

Wieś w powiecie głogowskim, w gminie Jerzmanowa, położona na Wzgórzach Dalkowskich, nad potokiem Sępolno.

Nazwa

Nazwę wsi wywodzi się od imienia założyciela: Jaczko. 1290 Jaczow, w księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego (ok. 1295-1305) występuje pod nazwą Jeczow. W okresie nowożytnym występuje pod nazwami Jetschau, Jätschau. W Trzeciej Rzeszy (1937 r.) Jätschau przemianowano na Friedenshagen. Po II wojnie światowej wieś otrzymała nazwę Jaczów (formalnie – od 12.11.1946 r.).

Historia do 1945 roku

Wieś książęca Jaczow, 16.07.1290 r. podarowana przez księcia Henryka III miastu Głogów. Do połowy XIX w. wieś miejska; niewielka część była do 1810 r. własnością głogowskiej kapituły kolegiackiej.

W księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego (ok. 1295-1305) wieś Jeczow zobowiązana jest do świadczenia 40 małdratów dziesięciny. 16.01.1297 r. wymieniony został proboszcz Jaczowa Ernfried. Kościół wybudowany był z pewnością wcześniej. Proboszczowie parafii związani byli z głogowską kolegiatą. Od 1554 r. patronem kościoła było miasto Głogów. Po wojnie trzydziestoletniej do parafii pw. Apostołów Szymona i Tadeusza Judy w archiprezbiteracie Głogów przydzielony został kościół w Brzostowie (obejmowała także Ruszowice i Smardzów).

Mieszkańcy Jaczowa utrzymywali się prawie wyłącznie z rolnictwa (w otoczeniu wsi dominują grunty rolne dobrych klas). Przeważały gospodarstwa kmiece. Na wartkim potoku wybudowano młyny; po raz pierwszy młyn wymieniony został w dokumencie z 1290 r. W XVIII w. w Jaczowie znajdowały się cztery młyny.

W 1791 r. Jaczów liczył 564 mieszkańców i 117 zagród. We wsi przeważali katolicy, posiadający kościół i szkołę. Również ewangelicy mieli swoją szkołę. Mieszkańcy wiele wycierpieli podczas okupacji francuskiej Głogowa (1806-14). Tu również 10.04.1814 r. została podpisana kapitulacja napoleońskiej załogi twierdzy Głogów.

W 1812 r. założony został na południe od wsi cmentarz parafialny. Duże znaczenie dla rozwoju wsi miało wybudowanie w 1828 r. drogi bitej z Głogowa do Nowego Osiedla. Rosła liczba mieszkańców: w 1845 r. było ich 916, w 1890 r. – 1305, później nastąpił niewielki spadek (1939 r. - 1152). Stosunki wyznaniowe zmieniały się na korzyść protestantów i przed II wojną św. stanowili oni połowę mieszkańców.

W latach międzywojennych XX w. w Jaczowie były 22 duże gospodarstwa i 25 małorolnych. Ponadto cegielnia, młyn wodny i wiatrowy. Rozwinięte były handel i usługi, istniały straż pożarna i kilka stowarzyszeń. W Trzeciej Rzeszy po przemianowaniu w 1937 r. wsi na Friedenshagen, do utworzonej gminy należał również Smardzów (Schmarsau, odtąd Vogtshagen).

W styczniu 1945 r. mieszkańcy ewakuowali się w głąb Niemiec przed zbliżającym się frontem (pozostali zostali po wojnie wysiedleni do Niemiec). W dniach 8-11 lutego wieś została zdobyta przez nacierające na Głogów I Frontu Ukraińskiego. Podczas szturmu obrona niemiecka poniosła duże straty, jednak sama wieś, po jej opanowaniu, nie wykazywała istotnych zniszczeń.

Literatura:
Einwohnerbuch für Stadt und Kreis Glogau, Glogau 1930, cz. V, s. 63 in.;
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913–1945, Hannover 1991;
H. Gerlic ks., Kapituła głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej 1120–1526,
Gliwice 1993;
H. Hoffmann, Kirchen in Jätschau und Brostau, Glogau 1936;
Z. Kwaśny, J. Wosch (oprac.), Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich
z około 1765 roku, Wrocław-Warszawa- Kraków-Gdańsk 1975, s. 10;
F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, t. 10, Brieg 1791, s. 268.

Historia po 1945 roku

Po zakończeniu II wojny św. miejscowość zapełniała się polskimi osadnikami – w przeważającej części byli to przesiedleńcy z Kresów. Tu skierowano przybyszów z pierwszych transportów (02.06, 16.06.1945). W czerwcu 1945 r. wybrano sołtysa (Władysław Mazurski). Jesienią utworzono szkołę podstawową, do której uczęszczały ponadto dzieci ze Smardzowa, Jerzmanowej (do 1951 r.) i Ruszowic (do 1956 r.). 05.01.1946 utworzono jednostkę Ochotniczej Straży Pożarnej. W czerwcu 1946 r. Powszechna Spółdzielnia Spożywców w Głogowie otworzyła tu swój sklep.

Wieś otrzymała nazwę Jaczów. Należała do gminy Nosocice (początkowo: gmina Żarków). W latach 1955-58 tworzyła gromadę, wraz z Ruszowicami i Smardzowem (w momencie utworzenia liczącą 1300 mieszk.), następnie należała do gromady Ruszowice (1959-71) i Jerzmanowa (1972). Od 1.01.1973 r. należy do utworzonej wówczas gminy Jerzmanowa.

Podstawa utrzymania mieszkańców było nadal rolnictwo. Krótko (1953-56) funkcjonowała we wsi spółdzielnia produkcyjna. Od początku osadnictwa część mieszkańców zatrudniona była w zakładach przemysłowych, usługach i administracji w Głogowie, a począwszy od lat 60. – również w przemyśle miedziowym.

Położenie w pobliżu miasta oraz przy drodze nr 329, łączącej Głogów z ośrodkami Zagłębia Miedziowego i drogą krajową nr 3, sprawia, że w ostatnich dekadach wieś notuje duży przyrost ludności (około dwukrotny od 1990 r. – obecnie prawie 1500 osób). Ruch osadniczy kieruje się tu głównie z Głogowa. Nowe osiedla i inwestycje zmieniły obraz miejscowości. Jaczów stał się miejscowością o charakterze podmiejskim, pełniącą funkcje mieszkaniowe i usługowe. W sąsiedztwie drogi nr 329 ulokowały się liczne podmioty gospodarcze, w tym produkcyjne. Działalność rolniczą kontynuują już tylko nieliczne gospodarstwa. Znaczna część mieszkańców znajduje zatrudnienie w Głogowie, Polkowicach oraz w przemyśle miedziowym.

Ludność zintegrowana w powojennym okresie osadniczym kontynuuje swoje tradycje. Ich głównym wyrazem jest działalność zespołu folklorystycznego „Jaczowiacy” (założonego już w 1945 r.). Od 20 lat w Jaczowie odbywa się Mityng Zespołów Weselnych. Tradycje sportowe założonego w 1954 r. LZS Jaczów (z sekcją piłki nożnej) kontynuuje od 1992 r. Wiejski Klub Sportowy „Dragon”.

Główne obiekty infrastruktury społecznej w sołectwie stanowią: Szkoła Podstawowa im. H. Sienkiewicza o charakterze zbiorczym, przedszkole i punkt przedszkolny, filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Jerzmanowej, kompleks boisk wielofunkcyjnych z placem zabaw. Aktywne uczestnictwo w kulturze zapewnia Wiejski Dom Kultury Jaczowiacy.

Od 1945 r. Parafia Jaczów należy do dekanatu Głogów–Zachód. Parafia obejmuje, oprócz Jaczowa, miejscowości: Bądzów, Gaiki, Golowice, Jerzmanowa, Potoczek, Ruszowice i Smardzów.

Literatura:
J. Chutkowski, Głogów w latach 1945-1950 (maszynopis w zbiorach TZG);
Gmina Jerzmanowa 1990-2010, folder Urzędu Gminy Jerzmanowa 2010;
M.R. Górniak, Pamiętniki, relacje i wspomnienia osadników rejonu obecnej gminy Jerzmanowa. Część I. Okres pionierski 1945-1960, Jerzmanowa – Lublin 2012;
Część II. Robotnicy przymusowi, pionierzy polskiego osadnictwa i ich następcy, Jerzmanowa – Lublin 2014;
A. Królak, Kształtowanie się władzy ludowej w latach 1945-1950, maszynopis.

Antoni Bok [EZG z. 75, 2015 – Jaczów – historia do 1945 roku; Jaczów – historia po 1945 roku]

• Widok

  • Artykuł
  • Dyskusja
  • Tekst źródłowy
  • Historia

• Osobiste

  • Logowanie / rejestracja

• Narzędzia

  • Linkujące
  • Zmiany w dolinkowanych
  • Prześlij plik
  • Strony specjalne
  • Wersja do druku
  • Bezpośredni link