Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
(Nowa strona: Kategoria: Historia do 1945 / Zagadnienia religijne Podategoria: Biogramy / Okres nowożytny (1500-1945) =Tetzel Johann= Johann Tetzel był niemieckim duchownym katolickim, ...) |
(Nowa strona: Kategoria: Historia do 1945 / Zagadnienia religijne Podategoria: Biogramy / Okres nowożytny (1500-1945) =Tetzel Johann= Johann Tetzel był niemieckim duchownym katolickim, ...) |
Aktualna wersja
Podategoria: Biogramy / Okres nowożytny (1500-1945)
Tetzel Johann
Johann Tetzel był niemieckim duchownym katolickim, przeorem klasztoru dominikanów w Głogowie, inkwizytorem oraz podkomisarzem i kaznodzieją odpustowym, który zasłynął z emocjonalnych i skutecznych przemów, nakłaniających m.in. do kupna listów odpustowych, co miało wpływ na krytyczne wystąpienia Marcina Lutra i przebieg Reformacji.
Urodzony około 1465 r. w Pirnie, w czasach młodości podjął studia w Lipsku, gdzie na przełomie 1482 i 1483 r. przyjęto go w poczet uczniów uniwersytetu. Edukację zakończył tamże w 1487 r. z tytułem bakałarza sztuk wyzwolonych. Dwa lata później wstąpił do zakonu dominikanów w Lipsku, otrzymując akolikat z rąk biskupa Merseburga oraz kanclerza Uniwersytetu w Lipsku Thilona, a 5.05. 1493 r. sakrament święceń kapłańskich. W 1497 r. późniejszy generał zakonu i kardynał Thomas de Vio Cajetan skierował Tetzla na dalsze studia do klasztoru dominikanów w Kolonii, gdzie jako cursor biblicus otrzymał od niego przyzwolenie na pobyt w innych klasztorach, prowadzonych przez Zakon Braci Kaznodziejów. Z tej możliwości skorzystał, bowiem od 1.09.1500 r. zaczął sprawować lektorską posługę w głogowskim kościele św. Piotra, należącym do dominikanów. W cztery lata później został przeorem tutejszego zakonu. Tę funkcję pełnił co najmniej do r. 1510. W 1509 r. mianowano go inkwizytorem dominikańskiej prowincji polskiej i saskiej.
Prawdopodobnie już na przełomie wieków Tetzel był zaangażowany w swoją pierwszą kampanię odpustową, związaną z jubileuszem r. 1500, co zapoczątkowało jego karierę jako podkomisarza, a następnie generalnego podkomisarza odpustowego. W związku z powierzonymi mu zadaniami wiele podróżował, głosząc kazania m.in. w Akwizgranie, Annabergu, Berlinie, Budziszynie, Dreźnie, Freibergu, Jüterbogu, Kolonii, Lipsku, Maastricht, Magdeburgu, Miśni oraz Norymberdze. Uczestniczył w tzw. dwóch kampaniach liwońskich (1505-06; 1507-10), kampanii późniejszego arcybiskupa Mediolanu Giovanniego Arcimboldiego (1516), a także arcybiskupa Moguncji Albrechta Hohenzollerna (1517). Brał też udział w komisyjnym rozliczaniu pieniędzy ze sprzedaży odpustów oraz fundacji krzyży odpustowych. W 1518 r. otrzymał stopień doktora teologii na Uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą. Pod koniec życia ponownie osiadł w klasztorze dominikanów w Lipsku, gdzie zmarł 11.08.1519 r. i kolejnego dnia został pochowany w kościele św. Pawła.
Postać Tetzla jest uosobieniem krytykowanego procederu, który Kościół katolicki prowadził na dużą skalę w XVI w., pozyskując aktywa m.in. na budowę Bazyliki św. Piotra w Watykanie. Handel odpustami stanowił lukratywne źródło dochodu nie tylko Stolicy Apostolskiej, lecz także władz duchownych i świeckich, na których terenie odbywały się kwesty. Banki, np. należący do Fuggerów, udzielały kredytów pod zyski z przyszłych odpustów, stając się tym samym częścią papieskiej polityki finansowej. Szeroko zakrojona działalność Tetzla została potępiona przez Lutra i znalazła odbicie w treści 95 tez, przybitych do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze. Dzięki temu brat Johann, choć był jednym z wielu kaznodziei odpustowych działających na terenie Rzeszy, w tradycji stał się symbolem zepsucia moralnego kleru katolickiego. Wpływ na to miało też zapewne jego emocjonalne usposobienie, kontrowersyjne wypowiedzi, a także wysuwane wobec niego oskarżenia o rozrzutność. Przypisuje mu się wierszowany slogan, dotyczący możliwości wykupienia się z mąk czyśćcowych: „Gdy pieniądz wpadnie do trzosa, dusza uleci w niebiosa”. Sam Luter, mimo niewybrednych słów, jakimi określał dominikanina, z którym zresztą nigdy się nie spotkał, wysłał do niego na łożu śmierci pojednawczy list.
Literatura: D. Dolański, Najspokojniejszy Kościół: Reformacja XVI wieku w księstwie głogowskim, Zielona Góra 1998, s. 43–45, 57–58; S. Duda, Reformacja. Rewolucja Lutra, Gliwice 2017, passim; R. Friedenthal, Marcin Luter. Jego życie i czasy, Warszawa 1991, passim; T. Gałuszka, Inkwizytor też człowiek. Intrygujące karty Kościoła, Poznań 2016, passim; F. G. Hofmann, Lebensbeschreibung des Ablaßpredigers D. Johann Tezel. Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Kirchenreformation im sechszehnten Jahrhundert, Leipzig 1844; S. Nitsch, Mein Bruder, der Ablasshändler Johann Tetzel (Reformationsschicksale, 3), Norderstedt 2017; N. Paulus, Johann Tetzel der Ablassprediger, Mainz 1899; P. Hrachovec, Tetzel als Mitglied und Prior des Glogauer Dominikanerkonvents, [w:] Johann Tetzel und der Ablass. Begleitband zur Ausstellung »Tetzel – Ablass – Fegefeuer« in Mönchenkloster und Nikolaikirche Jüterbog vom 8. September bis 26. November 2017, Hg. H. Kühne et al., Berlin 2017, s. 313-320; J. J. Vogel, Leben Des Päbstlichen Gnaden-Predigers Oder Ablas-Crämers Johann Tetzels, Von Leipzig bürtig. Aus unterschiedenen Scribenten, Documenten und Mstis zusammen getragen, mit Historischer Feder entworffen, und zum Druck befördert, Leipzig 1727.
Jakub Szajt [EZG 80, 2020 – Tetzel Johann]
