Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Dariusz (Dyskusja | wkład)
(Nowa strona: Kategoria: Ziemia Głogowska Podkategoria: Miejscowości =Grodziec Mały – historia do roku 1945= Wieś sołecka w gminie Głogów, w powiecie głogowskim, usytuowana w o...)
Następna edycja →
Aktualna wersja
Podkategoria: Miejscowości
Grodziec Mały – historia do roku 1945
Wieś sołecka w gminie Głogów, w powiecie głogowskim, usytuowana w odległości 3,5 km na północny zachód od Głogowa. Od Grodźca Małego płynie ciek wodny – Kanał Grodzki (13,4 km), wpadający do Kanału Krzyckiego.
Wieś występowała dawniej pod nazwami: 1259 (Grodist), 1302 (Grotiscz), 1318 i 1320 (Grodis). Z biegiem lat jej nazwa ulegała kolejnym modyfikacjom, np. 1390 (Grewdys), 1516 (Gräditz, Hradess), 1580 (Gordetz), 1679 i 1687 (Greditz), 1701 (Klein Groditz), 1791 (Graeditz Klein), 1829, 1871 i później (Klein Gräditz). W okresie III Rzeszy (1937) wieś przemianowano na Niederfeld. Do 1813 r. wieś położona była w bezpośredniej bliskości Odry. W południowej części znajdował się majątek rycerski z zamkiem otoczonym fosą (na jego miejscu wybudowano w latach 1857-1860 fort artyleryjski Lünette am Schloss See). Znaleziska archeologiczne w tym rejonie dowodzą odległych tradycji osadniczych W odnotowanym badaniach powierzchniowych z 1871 r. odnaleziono m.in. ceramikę grodziskową. Przed II wojną św. archeolodzy odkryli 2 kolejne stanowiska (w 1926 i 1938 r.). Od 1968 r. prowadzono kolejne archeologiczne badania sondażowe i powierzchniowe. Na ich podstawie wywnioskowano, że istniał tu okręg grodowy plemienia Dziadoszan, stąd prawdopodobnie wywodzi się nazwa wsi (mały gród). Od czasów średniowiecza, położony w sąsiedztwie Ostrowa Tumskiego, Grodziec Mały dzielił w dużym stopniu losy miasta i twierdzy. Podczas wojny trzydziestoletniej we wsi stacjonowały wojska, oblegające Głogów. W 1687 r. wieś wraz z majątkiem została zakupiona od Kamery Dworskiej przez miasto Głogów. Niewielka część z folwarkiem należała od średniowiecza do kapituły kolegiackiej. W 1791 r. cała wieś liczyła 359 mieszkańców (z czego w części miejskiej – 351). W czasie walk o twierdzę Głogów w latach 1740-1741 we wsi kwaterowały wojska pruskie. W 1806 r. teren ten oblegały, a w latach 1807-1813 okupowały, wojska francuskie. Podczas obrony Głogowa w 1813 r. opuszczoną na czas oblężenia wieś Francuzi zniszczyli. Dzięki odszkodowaniom wojennym magistrat Głogowa podjął się od 1815 r. odbudowy miejscowości. Zdecydowano, że z powodu zbyt bliskiej odległości od twierdzy, należy przesunąć ją ok. 1,5 km na północny zachód. Nowe, równoleżnikowe założenie było regularną ulicówką. Jego środek zajął z obydwu stron miejski majątek ziemski – dwór i zabudowania folwarczne. Liczba ludności przekroczyła po 1840 r. 400 osób. W 1829 r. rada miejska Głogowa wydzierżawiła majątek Grodziec Mały (ok. 263 ha) kapitanowi Ludwikowi von Jagwitzowi. Potem miała kolejnych dzierżawców. Od połowy XIX w. prowadzono przez okoliczne tereny budowę linii kolejowej Głogów – Leszno. Trasa z Leszna do mostu na Starej Odrze została oddana do użytku 30 XII 1857. We wsi ulokowano stację kolejową, która obsługiwała ruch pasażerski i towarowy (początkowo była nawet stacją końcową dla Głogowa). W 1913 r. w Grodźcu Małym powstało rozgałęzienie torów kolejowych w kierunku na Sławę (linia do Kolska przez Lipinkę Głogowską). Prawdopodobnie wówczas wybudowano też wiadukt drogowy nad torami. W dalszym rozwoju wsi zaznaczył się wyraźnie przełom XIX i XX w. W 1893 r. oddano do użytku nowy cmentarz, a w październiku 1902 r. ewangelicką kaplicę. Innym ważnym obiektem we wsi stał się młyn mechaniczny. Znajdowały się tu trzy restauracje, piekarnia, sklepy i usługi wiejskie. Grodziec Mały był siedzibą gminy wiejskiej, do której należał również folwark Weckritz (usytuowany na północ od wsi). Obszar gminy wynosił 664 ha, a liczba mieszkańców kształtowała się w 1. połowie XX w. następująco: 1910 i 1925 – 586 i 1939 r. – 695. Wieś zamieszkiwali wyznawcy dwóch konfesji – 347 protestantów i 239 katolików w 1929 r. Pod względem organizacji kościelnej wieś znajdowała się w granicach parafii rzymskokatolickiej Rapocin (Rabsen), w obrębie archidiecezji wrocławskiej oraz w granicach parafii ewangelicko-augsburskiej w Głogowie. Miejsce spoczynku dla wszystkich mieszkańców było wspólne (cmentarz ewangelicki). W Grodźcu Małym działała także jedynie szkoła ewangelicka. W trzeciej dekadzie stycznia 1945 r. mieszkańcy ewakuowali się przed zbliżającym się frontem. 24 marca kolumna ucieczkowa dotarła do miejscowości Hollfeld w Górnej Frankonii.
Literatura:
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913 (passim);
K. Czapla, Dziadoszanie. Plemię zamieszkujące Ziemię Głogowską w X wieku, Głogów 2014;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991, s. 20, 34, 98-110, 191, 260;
G.S. Dietrich, Losy Głogowa podczas okupacji francuskiej 1806-1814, Głogów 2016, s. 87-88;
K. Demidziuk, Archiwalia do archeologii dawnego obszaru Kreis Glogau, seria – Głogowskie Zeszyty Naukowe – 4, red. L. Lenarczyk i in., Głogów 2000, s. 127, 277;
H. Hoffmann, Die katholischen Kirchen des Landkreises Glogau, Breslau 1937, s. 183-188;
Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, red. S. Rospond, H. Borek, tom 3 (F-G), Warszawa – Wrocław 1986, s. 106;
Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich z około 1765 roku, oprac. Z. Kwaśny i J. Wosch, seria – Źródła do atlasu historycznego Śląska, Wrocław 1975 (passim).
Marek Robert Górniak [EZG z. 77, 2017 – Grodziec Mały – historia do roku 1945]
