Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Dariusz (Dyskusja | wkład)
(Nowa strona: Kategoria: Głogów - dziedzictwo kultury materialnej Podkategoria: Archiwalia, sfragistyka i heraldyka, numizmatyka Kategoria: Historia do 1945 [[Podkategoria Historia po...)
Następna edycja →
Aktualna wersja
Podkategoria: Archiwalia, sfragistyka i heraldyka, numizmatyka Podkategoria Historia polityczna i społeczna
Halerze głogowskie
W średniowieczu ukształtowały się systemy pieniężne na Śląsku i ziemiach polskich. Wraz ze wzrostem wymiany towarowej i rozwojem handlu narodziła się pilna potrzeba wytworzenia większej ilości pieniędzy przez mennice, które – co dostrzegli szybko lokalni władcy – miały znaczny wpływ na osiągane dochody. Moneta obca napływała na Śląsk i ziemię głogowską począwszy od XI aż do XIII w. Były to początkowo denary o wadze od 0,2 do 0,5 g. (w późniejszym okresie nazywane je często parwusami (denarii parvii). Z biegiem czasu zostały wyparte przez szerokie brakteaty, a te z kolei przez kwartniki o wadze 1,7 do 1,8 g. (na przełomie XIII i XIV w. miały one stanowić wartość jednej kwarty 1/96 grzywny). Z chwilą podporządkowania sobie większości księstw śląskich przez Jana Luksemburskiego (1310-1335) nastąpiła także zmiana monety w wymianie towarowej – na Śląsku od 1327 r. zaczął, na wzór czeski, dominować halerz, zastępując ww. kwartniki. Halerz, z niemieckiego Häller, po czesku halěŕ lub dawniej haliŕ, słowacku halier, po polsku halerz, od łacińskiego denarius hullenses – denar halski, to drobna moneta srebrna o wadze od 0,3 do 0,48 g, bita na początku wieku XIII w Niemczech, w miejscowości Hall am Kocher, później odwzorowana w Czechach, Polsce i innych krajach. Moneta zaniknęła całkowicie w Europie dopiero w XIX w. Wartość obrachunkowa tej jednostki pieniężnej wynosiła 12 halerzy na jeden grosz praski, czyli 720 sztuk z grzywny dobrego srebra, czyli około 1440 sztuk z funta feinu. W 1380 r. wartość ta wynosiła: 1 halerz = 1/14 grosza praskiego, a około 1455 r. w księstwie głogowskim 1 halerz = 1/17 grosza praskiego. Halerze posiadały w średniowieczu dużą siłę nabywczą. W 1356 r. cesarz Karol IV zaordynował stopę halerzową, wg której bite monety miały ważyć 0,634 g i zawierać 0,211 g czystego srebra, wzrost podaży halerzy na rynku wiązał się jednak ze spadkiem jakości wytwarzania tych monet i tak wkrótce powyższa zawartość srebra w 1376 r. wynosiła już tylko 0,146 g, w 1385 r. – 0,134 g, w 1396 r. – 0,118 g i w 1437 r. – 0,018 g. Mała powierzchnia monety niejednokrotnie decydowała o uproszczeniu typów halerzy, co prowadziło do wybijania na nich jedynie monogramów. W Księstwie Głogowskim bito halerze już za panowania Henryka III (1279-1309) oraz jego synów. W mennicy głogowskiej od 1340 r., z przerwami, do XV w. wytwarzano je jako monety miejskie. Halerze głogowskie miały kilka odmian, w zależności od władców i czasu ich panowania. W Głogowie były bite typy: litera G i orzeł, szachownica i orzeł, głowa i orzeł, Madonna z Dzieciątkiem i orzeł oraz św. Piotr i orzeł. Literka G, jako symbol całego miasta, występowała do jego podziału w 1360 r. i reprezentowała tylko symbol królewski, natomiast na monetach bitych dla części książęcej przedstawiano obraz Madonny z Dzieciątkiem. Halerze z motywem kwadratu na rewersie, tzw. nibyczwórbiciem, pochodzą z emisji z lat 40. XV w. Od 1449 r., kiedy miasto Cieszyn wykupiło mennicę głogowską, na rewersie halerzy pojawił się wizerunek orła cieszyńskiego oraz dolnośląskiego, gdyż w latach 1442-1460 książę cieszyński Władysław (Włodko) był także panem królewskiej połowy Głogowa. Przypisuje mu się bicie w latach 1442-1449 halerza z odwróconą literką G, na którego rewersie jest przedstawiony orzeł z krzyżem na przepasce. Halerz z szachownicą na awersie i orłem na rewersie pochodzi z I połowy XV w. i przypisuje się go ziębickiej, a także głogowsko-żagańskiej linii Piastów śląskich – od Henryka VII (zm. w 1394 r.) do Henryka IX (zm. w 1467 r.). W tym okresie były również wybijane halerze z literką W i orłem z przepaską i krzyżem, także przypisywane linii głogowsko-żagańskiej. Zasięg występowania halerzy głogowskich był dosyć rozległy. Wzmianka z 1438 r. mówi o tym, że podczas zbiórek kościelnych w Krośnie i Sulechowie zebrano wśród różnych śląskich monet m.in. halerze głogowskie, a w dokumencie z 1499 r., mówi się o wprowadzeniu halerzy głogowskich do obrotu monetarnego i handlowego we Wrocławiu. Halerze bito w Głogowie do końca XV wieku.
Literatura:
F. Friedensburg, Die Schlesischen Münzen des Mittelalters im Auftrage des Schlesischen Altertumsvereins, Breslau 1931;
M. Grochowska-Jasnos, J. Dymytryszyn, Zarys dziejów mennictwa głogowskiego od końca XII w. do końca XV w.,
„Głogowskie Zeszyty Naukowe” nr 6, Wrocław-Głogów 2009;
P. Kalinowski, Pieniądz Miasta Głogów, katalog, Kalety 2009;
P. Kalinowski, Monety Książąt Głogowskich, katalog lata 1273 – 1653, Kalety 2009;
E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z polską związanych, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Warszawa 1995;
B. Paszkiewicz, Mennictwo żagańskie w średniowieczu [w:] Dziedzictwo artystyczne Żagania, Wrocław-Zielona Góra-Żagań 2006; „Wrocławskie Zapiski Numizmatyczne” nr 19-20, Wrocław 2000.
Dariusz Jarosz [EZG, z. 77, 2017 – Halerze głogowskie]
