Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Dariusz (Dyskusja | wkład)
(Nowa strona: Kategoria: Głogów - dziedzictwo kultury materialnej podkategoria:Sztuka, pomniki =Kolegiata w Głogowie – krzyż procesyjny= Głogowska kolegiata może poszczycić się je...)
Następna edycja →
Aktualna wersja
Kolegiata w Głogowie – krzyż procesyjny
Głogowska kolegiata może poszczycić się jednym z najznakomitszych zabytków złotnictwa, a właściwie rzeźby w metalu, jakim jest okazały krzyż procesyjny, zarazem relikwiarzowy, stanowiący niezaprzeczalne arcydzieło sztuki późnogotyckiej i to nie tylko w skali Śląska. Wykonany jest niezwykle precyzyjnie, przy zastosowaniu różnorodnych technik rzemiosła artystycznego. Zasadniczym materiałem, z którego go zrobiono, jest srebro: kute, lane, cyzelowane i ryte, partiami pozłacane. Całości dopełniają ozdobnie oprawione szlachetne kamienie jubilerskie, barwna emalia i szkło.
Nasadzony na wysoki drzewiec, owinięte srebrną blachą, krzyż o wys. 63,5 cm, wsparty jest na niewielkim akantowym kapitelu i wydatnym puklowanym pierścieniu. Belki krzyża ukazane są w sposób niezwykły i bardzo rzadki - jako nieoheblowane pnie drzew, pokryte naturalistycznie odtworzoną, spękaną korą, z widocznymi sękami i śladami po obciętych gałęziach – co nawiązuje do symboliki biblijnego Drzewa Życia. Od strony czołowej rozpięta jest wydatna, pełnoplastyczna figura Chrystusa Ukrzyżowanego – o silnie wyprężonym ciele i szeroko, poziomo ułożonych ramionach, z opuszczoną na piersi głową, zwieńczoną dużą ażurową koroną cierniową. Artysta odtworzył naturalistycznie i bardzo sugestywnie napięte ścięgna i mięśnie, wydatnie nabrzmiałe żyły oraz twarz cierpiącego, konającego Zbawiciela, okoloną opadającymi, zlepionymi krwią włosami. Perizonium, związane w pęk na prawym boku i poruszone jakby silnym podmuchem wiatru, rozwiewa się na obie strony ciała. Taki sposób ukazania momentu śmierci Jezusa ma swoje źródło z wizji św. Brygidy Szwedzkiej, dobrze znanej na przykład Witowi Stwoszowi, którego sztuka (przede wszystkim krakowski krucyfiks jego autorstwa w kościele Mariackim z ok. 1491 r. i inne krakowskie dzieła mistrza oraz jego małopolskich naśladowców) rozpowszechniła takie przedstawienie. Zgodnie z odwieczną już wówczas tradycją zakończenia ramion krzyża, opatrywano je malowanymi lub reliefowymi plakietami z symbolami Czterech Ewangelistów. Autor krzyża głogowskiego zdobył się na koncept niezwykły – umieścił na belkach krzyża i w jego zwieńczeniu wydatne, pełnoplastyczne symbole Ewangelistów, opatrzone banderolami z ich rytymi imionami. Wykonując je, inspirował się grafikami alzackiego artysty, Martina Schongauera, a w dwóch wypadkach także krakowskimi dziełami Wita Stwosza (Anioł Św. Mateusza nawiązuje do aniołów ze sceny głównej Ołtarza Mariackiego w Krakowie, a frontalnie ujęty Orzeł św. Jana Ewangelisty do Orła Polskiego w klejnocie herbowym, umieszczonym na nagrobku wawelskim króla Kazimierza Jagiellończyka). Zakończenia poziomych ramion krzyża zdobią duże, oszlifowane kamienie szlachetne (niezachowane do dzisiaj). W rewersie krzyża zamontowano 7 zaszklonych pojemników z relikwiami.
Na zakończeniu belki ponad głową Chrystusa, a poniżej Orła św. Jana, umieszczona jest tabliczka, tzw. titulus, z wypisanymi na polecenie Piłata w językach hebrajskim, greckim i łacińskim słowami „Jezus Nazareński Król Żydowski”, ewidentnie nawiązująca wyglądem do oryginalnej tabliczki – relikwii, przechowywanej w bazylice Santa Croce in Jerusaleme w Rzymie. Na rewersie titulusa umieszczona jest, zdobiona kolorową emalią, plakietka z dwoma nagimi aniołkami o wyglądzie niemal już renesansowym, które prezentują tarczę z herbem fundatora krzyża. Był nim, wywodzący się ze śląskiej szlachty, kanonik i proboszcz kolegiaty głogowskiej Piotr Lidlau, odnotowany w źródłach w 1470 r. jako mansjonarz w kaplicy Mariackiej katedry we Wrocławiu, instalowany w kolegiacie głogowskiej ok. 1474 r., a zmarły 7 lub 8.12.1511 r. Poświęcony mu, obiegający plakietkę napis łaciński: PETRVS LIDELAV./ OLIM. PRE/ POSITVS. HVIVS./ ECCLESIE. (w tł.: Piotr Lidlau, „niegdyś proboszcz tego kościoła”), przez użycie słowa „niegdyś” sugeruje, że krzyż ukończono już po jego śmierci lub wykonano z zapisu testamentowego, którego egzekutorami byli zapewne kanonicy kolegiaty głogowskiej. Na banderolach z symbolami Ewangelistów - św. Łukasza i św. Marka – wyryta jest niedokończona data 151 […], zatem najbezpieczniej jest datować powstanie krzyża na rok ok. 1511 lub tuż po nim. Czy autorem zaprezentowanego dzieła był (i sygnował je) znakomity wrocławski złotnik Oswald Rothe (ok. 1475-1522), dobrze znający sztukę Krakowa i Norymbergi, odpowiedzą zapewne dalsze badania.
Literatura:
Ausstellung von Goldschmiedearbeiten schlesischen Ursprunges oder aus schlesischer Besitze, Breslau 1905;
J. Braun, Die Reliquiare des christlichen Kultes und ihre Entrichtung, Freiburg im Breisgau 1940;
J. Dymytryszyn, Losy głogowskich zabytków ruchomych po II wojnie światowej, „Głogowskie Zeszyty Naukowe”, V. Problemy Muzealnictwa, Głogów 2006, s. 7-38;
J. M. Fritz, Goldschmiedekunst der Gotik in Mitteleuropa, München 1982;
H. Gerlic, Kapituła głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej 1120-1526, Gliwice 1993;
M. Hilgner, Der Dom zu Glogau. Seine Geschichte und seine Kunstdenkmäler, Glogau 1912;
E. Hintze, K. Masner, Goldschmiedearbeiten schlesischer Herkunft oder aus schlesischen Besitze, Breslau 1911;
P. Knötel, Die Kapelle zum heil. Kreuz und zu St. Anna in Gr. Glogau und drei Inventare dasselben, „Schlesien Vorzeit in Bild und Schrift”, 4, Bericht 64, 1887, s. 629-635;
P. Lewicki, Rothe Oswald, „Encyklopedia Ziemi Głogowskiej”, z. 68, s. 48-49, Głogów 2008;
G. Regulska, Gotyckie złotnictwo na Śląsku, Warszawa 2001;
G. Regulska, Gotyckie złotnictwo w Polsce. Katalog zabytków, Warszawa 2015. Tamże cytowana większość wcześniejszej literatury; K. Szczepkowska-Naliwajek, Relikwiarze średniowiecznej Europy. Geneza, treści, styl i techniki wykonania, Warszawa 1996;
J. Żmudziński, Krzyż relikwiarzowy fundacji Piotra Lidlaua (w:) Wokół Wita Stwosza. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie 2005. Red. D. Horzela, A. Organisty, Kraków 2005. Tamże cytowana część wcześniejszej literatury.
Jacek Witkowski [EZG 80, 2020 – Kolegiata w Głogowie – krzyż procesyjny]
