Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Dariusz (Dyskusja | wkład)
(Nowa strona: kategoria:Miejscowości =Smardzów= ==Historia do roku 1945== Wieś sołecka w gminie Jerzmanowa, pow. głogowski, położona na Wzgórzach Dalkowskich, w obniżeniu Potoku Rusz...)
Następna edycja →
Aktualna wersja
Smardzów
Historia do roku 1945
Wieś sołecka w gminie Jerzmanowa, pow. głogowski, położona na Wzgórzach Dalkowskich, w obniżeniu Potoku Ruszowickiego.
Specyficzne położenie, w kotlince otoczonej wzniesieniami, warunkowało typ powstałej osady. Z pierwotnego siedliska wykształcił się układ nieregularny o dwóch osiach: wzdłuż potoku (pn.- płd.) i ulicowy w kierunku zachodnim. Nazwa wsi, pochodzenia słowiańskiego, odnosi się prawdopodobnie do kategorii książęcej ludności służebnej – smardów, lub z pochodnej od niej patronimicznej nazwy osobowej Smardz.
O początkach osady brak wiadomości. W XIII/XIV w. nastąpiła lokacja wsi na prawie niemieckim, co wiązało się z napływem osadników z Niemiec. Główną kategorią ludności stali się kmiecie. Władzą zwierzchnią był książę głogowski, a we wsi sołtys z pomocą ławników. Wieś pojawia się w dokumencie biskupim z 1388 r., w którym wymienia się altarystę Mikołaja Scultetusa „de Smarsaw”. Wnioskować należy z niego również o przynależności Smardzowa do parafii w Jaczowie. W dokumencie z 1418 r. występuje „pobożny Nicklos Hoffmann ze Smarze”. Z dokumentu z 1451 r. wynika, że panem dziedzicznym wsi był Nickel Dreyssigmark. W 1473 r. i 1474 r., książę głogowski Henryk XI wystawił w Kożuchowie dokumenty, w których zrzekał się czynszu w zbożu ze Smardzowa i innych wsi na korzyść miasta Głogowa.
Przynależność części Smardzowa do miasta potwierdzona jest źródłowo dla następnych stuleci. W 1653 r. część wsi zakupili głogowscy jezuici. Około 1765 r. podział własności przedstawiał się następująco: największą część posiadali spadkobiercy rodzin Langnickel i Gürnth (zamieszkiwało ją 6 kmieci, 7 zagrodników i 1 człowiek wolny; wartość majątku oceniono na 3602 talary). Pozostałe dwie części należały: do Głogowa (2 kmieci, 2 zagrodników, 1 komornik, 805 talarów) i jezuitów (4 kmieci, 2 komorników, 974 talary). W 1772 r. jezuici sprzedali swoją własność za 555 talarów.
F.A. Zimmermann (1791) podaje, że część miejska liczyła 24 mieszkańców, część należąca do radcy dworu Hoffmanna - 37 mieszkańców. Największa część należała do spadkobierców Stillera (104 mieszkańców). Z pełnego zestawienia wynika, że we wsi było 165 mieszkańców, niespełna 50 budynków i karczma. W 1856 r. Smardzów liczył 229 mieszkańców. W tamtym czasie dobiegał końca proces uwłaszczania ludności wiejskiej. Zmieniały się również stosunki własności. Jednym ze skutków przemian społecznych był spadek ludności. W początkach XX w. po wielkiej własności pozostały we wsi tylko 2 „resztówki”; ponadto było w 1910 r. 9 dużych i 14 małych gospodarstw oraz kilku komorników. Wieś liczyła wówczas 136 mieszkańców. Były tu dwie gospody, kowal, stelmach i szewc. Obok wsi znajdował się od dawna młyn wiatrowy. Jeszcze przed I wojną św. Smardzów otrzymał elektryczność. Istotne znaczenie miała dobra komunikacja z Głogowem (od 1828 r. droga z Nowego Osiedla do Głogowa posiadała bitą nawierzchnię).
Mieszkańcy Smardzowa dzielili się pod względem wyznaniowym: w 1925 r. było tu 79 ewangelików (parafia w Głogowie) i 50 katolików (parafia w Jaczowie). Dzieci uczęszczały do szkół, ewangelickiej i katolickiej w Jaczowie. W 1931 r. pow. wsi wynosiła 294 ha. Były tu 24 domy mieszkalne i 27 gospodarczych. Istniała ochotnicza straż pożarna. 30 XI 1936 r. nastąpiła odgórna zmiana nazwy Schmarsau na Vogtshagen (Niederschlesien). 1 IV 1937 r. wieś połączona została w jedną gminę z Jaczowem (Friedenshagen). Odtąd nazwa: Friedenshagen, OTL Vogtshagen.
W świetle wydarzeń historycznych Smardzów pojawia się w źródłach w związku z wielkimi kampaniami wojennymi. W 1650 r. we wsi obozowali Szwedzi przed opuszczeniem Głogowa. Podczas okupacji napoleońskiej Głogowa (1806-1814) Smardzów silnie ucierpiał z powodu rekwizycji i innych plag. Jesienią 1813 r. pruskie wojsko wykorzystywało wieś do kwaterunków i opieki nad rannymi.
W zimie 1945 r., pod koniec stycznia ludność Smardzowa ewakuowała się przed frontem w głąb Rzeszy. Po zakończeniu wojny nieliczni pozostali mieszkańcy przesiedleni zostali do Niemiec. Wieś nie doznała istotnych zniszczeń.
Literatura (chronologicznie):
Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich z około 1765 r., oprac. Z. Kwaśny i J. Wosch, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975;
F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, T. 10, Brieg 1791;
Codex Diplomaticus Silesiae (…) T. 24, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens - Die Kreise Grünberg und Freystadt, Hrsg. von Konrad Wutke, Breslau 1908;
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
Codex Diplomaticus Silesiae (…) T. 28, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens - Kreis Glogau, Hrsg. von Konrad Wutke, Breslau 1915;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991;
Antoni Bok [EZG z. 72, 2012 - Smardzów, historia do 1945 r.]
