Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
| Linia 13: | Linia 13: | ||
'''Śląsk''' stał się integralną częścią piastowskiej Polski z przerwą w latach 1038-1050, kiedy podlegał Czechom po zdobyciu go przez księcia Brzetysława I. Od 1054 r. polscy władcy zobowiązani byli płacić ze Śląska roczny trybut Czechom (płacili okresowo, zaprzestał Bolesław Krzywousty). | '''Śląsk''' stał się integralną częścią piastowskiej Polski z przerwą w latach 1038-1050, kiedy podlegał Czechom po zdobyciu go przez księcia Brzetysława I. Od 1054 r. polscy władcy zobowiązani byli płacić ze Śląska roczny trybut Czechom (płacili okresowo, zaprzestał Bolesław Krzywousty). | ||
| - | '''Głogów''' jako gród państwowy założony został w czasie wojny Mieszka I z Czechami o Śląsk, ok. 985-990 r. Po zjeździe gnieźnieńskim w 1000 r. podlegał również polskiej administracji kościelnej (biskupstwo wrocławskie). W całym okresie Głogów był jednym z kluczowych grodów w systemie obronnym Polski. Okręg grodowy został w okresie panowania Bolesława Krzywoustego wyróżniony, jako pograniczny, obszarem i znaczeniem (1134 - „Henricus marchio de Glogow”). | + | '''Głogów''' jako gród państwowy założony został w czasie wojny Mieszka I z Czechami o Śląsk, ok. 985-990 r. Po zjeździe gnieźnieńskim w 1000 r. podlegał również polskiej administracji kościelnej (biskupstwo wrocławskie). W całym okresie Głogów był jednym z kluczowych grodów w systemie obronnym Polski. Okręg grodowy został w okresie panowania Bolesława Krzywoustego wyróżniony, jako pograniczny, obszarem i znaczeniem (1134 - ''„Henricus marchio de Glogow”''). |
'''2. W okresie zwierzchności senioralnej (1138-1202)''' | '''2. W okresie zwierzchności senioralnej (1138-1202)''' | ||
| Linia 23: | Linia 23: | ||
'''3. W „Monarchii Henryków Śląskich” (1202-1241) i podczas rządów spadkobierców (do 1251 r.)''' | '''3. W „Monarchii Henryków Śląskich” (1202-1241) i podczas rządów spadkobierców (do 1251 r.)''' | ||
| - | '''Śląsk''' pod rządami Henryka Brodatego (1202-1238) stawał się organizmem politycznie niezależnym, a sam władca włączał się, ze zmiennych szczęściem, w walkę o panowanie nad rozdrobnionym Regnum Poloniae. W końcowym okresie rządów utrwalił władzę w Krakowie i scalił, bądź uzależnił, kilka dzielnic. Dopuścił do współrządów syna, Henryka II Pobożnego, i podjął starania o uzyskanie dla niego korony królewskiej. Krótkie rządy Henryka II zakończyła śmierć w bitwie z Mongołami pod Legnicą (1241). W następstwie tej klęski państwo Henryków uległo stopniowo rozpadowi, a władza spadkobierców ograniczyła się do ziem dziedzicznych. Początkowo rządził Bolesław II (Rogatka). W 1248 r. Bolesław II i Henryk III (Biały) dokonali podziału: pierwszy wybrał dzielnicę legnicką (z Głogowem i Ziemią Lubuską), drugiemu przypadł Wrocław. Rok później pretensje do posiadania własnej dzielnicy zgłosił młodszy Konrad. | + | '''Śląsk''' pod rządami Henryka Brodatego (1202-1238) stawał się organizmem politycznie niezależnym, a sam władca włączał się, ze zmiennych szczęściem, w walkę o panowanie nad rozdrobnionym ''Regnum Poloniae''. W końcowym okresie rządów utrwalił władzę w Krakowie i scalił, bądź uzależnił, kilka dzielnic. Dopuścił do współrządów syna, Henryka II Pobożnego, i podjął starania o uzyskanie dla niego korony królewskiej. Krótkie rządy Henryka II zakończyła śmierć w bitwie z Mongołami pod Legnicą (1241). W następstwie tej klęski państwo Henryków uległo stopniowo rozpadowi, a władza spadkobierców ograniczyła się do ziem dziedzicznych. Początkowo rządził Bolesław II (Rogatka). W 1248 r. Bolesław II i Henryk III (Biały) dokonali podziału: pierwszy wybrał dzielnicę legnicką (z Głogowem i Ziemią Lubuską), drugiemu przypadł Wrocław. Rok później pretensje do posiadania własnej dzielnicy zgłosił młodszy Konrad. |
'''Głogów''' pozostawał centrum kasztelanii w ramach państwa Henryków śląskich, o ważnym znaczeniu (zjazd głogowski, 1208) i ośrodkiem osadniczym o charakterze wczesnomiejskim. | '''Głogów''' pozostawał centrum kasztelanii w ramach państwa Henryków śląskich, o ważnym znaczeniu (zjazd głogowski, 1208) i ośrodkiem osadniczym o charakterze wczesnomiejskim. | ||
Aktualna wersja
Przynależność polityczna Głogowa w średniowieczu
Do roku 1331
W okresie plemiennym Głogów znajdował się na terytorium słowiańskich Dziadoszan. Przyjmuje się, że znajdujący się tu gród należał do 20 civitates tego plemienia, wzmiankowanych w połowie IX w. (tzw. Geograf Bawarski). W X w. macierzyste tereny Dziadoszan dostały się pod panowanie czeskie. Po 940 r. Dziadoszanie byli zaliczani do plemion obłożonych trybutem na rzecz niemieckiego skarbu królewskiego. Podobnie było z przynależnością kościelną, co wynika z aktu cesarza Ottona I z 971 r., w którym ziemie Dziadoszan określa się jako obszar, z którego diecezja miśnieńska mogła pobierać dziesięciny.
Dla całego okresu łączności politycznej Głogowa z Polską piastowską proponuje się wydzielić następujące okresy.
1. W monarchii pierwszych Piastów (od końca X w. do 1138 r.)
Śląsk stał się integralną częścią piastowskiej Polski z przerwą w latach 1038-1050, kiedy podlegał Czechom po zdobyciu go przez księcia Brzetysława I. Od 1054 r. polscy władcy zobowiązani byli płacić ze Śląska roczny trybut Czechom (płacili okresowo, zaprzestał Bolesław Krzywousty).
Głogów jako gród państwowy założony został w czasie wojny Mieszka I z Czechami o Śląsk, ok. 985-990 r. Po zjeździe gnieźnieńskim w 1000 r. podlegał również polskiej administracji kościelnej (biskupstwo wrocławskie). W całym okresie Głogów był jednym z kluczowych grodów w systemie obronnym Polski. Okręg grodowy został w okresie panowania Bolesława Krzywoustego wyróżniony, jako pograniczny, obszarem i znaczeniem (1134 - „Henricus marchio de Glogow”).
2. W okresie zwierzchności senioralnej (1138-1202)
Śląsk mocą ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego z 1138 r. przypadł księciu seniorowi Władysławowi II jako dzielnica dziedziczna. Przekazał on stopniowo władzę nad nią swemu najstarszemu synowi Bolesławowi. Po wygnaniu z Polski Władysława II przez braci (1146), Śląsk zajął książę senior Bolesław IV Kędzierzawy. Po powrocie do Polski synów Władysława II (1163), wydzielił on Bolesławowi I Wysokiemu Śląsk. Odmówił jednak jemu i jego braciom prawa do senioralnego następstwa tronu. Bolesław Wysoki czynił o to zabiegi (nieskuteczne, z wyjątkiem lat 1172-1179) do końca swych rządów (1201). Reasumując, książęta śląscy zwykle respektowali zwierzchność kolejnych seniorów Po Bolesławie Kędzierzawym seniorami byli: Mieszko Stary, Kazimierz Sprawiedliwy (1180 - złamanie zasady senioratu) i Leszek Biały (do 1227).
Kasztelania głogowska dzieliła losy Śląska. Głogów był jednym z głównych grodów śląskich, które w 1163 r. Bolesław IV Kędzierzawy, przekazując synom Władysława II zarządzanie dzielnicą, zatrzymał dla siebie. Jednak trzy lata później opanowali je oni zbrojnie. W 1772 lub 1177 r. Bolesław Wysoki został zmuszony do wydzielenia najmłodszemu bratu Konradowi (Laskonogiemu, w historiografii niemieckiej - Konrad I głogowski) dzielnicy głogowskiej. Po bezpotomnej śmierci Konrada (około 1185 r.?) dzielnica wróciła pod władzę Bolesława Wysokiego.
3. W „Monarchii Henryków Śląskich” (1202-1241) i podczas rządów spadkobierców (do 1251 r.)
Śląsk pod rządami Henryka Brodatego (1202-1238) stawał się organizmem politycznie niezależnym, a sam władca włączał się, ze zmiennych szczęściem, w walkę o panowanie nad rozdrobnionym Regnum Poloniae. W końcowym okresie rządów utrwalił władzę w Krakowie i scalił, bądź uzależnił, kilka dzielnic. Dopuścił do współrządów syna, Henryka II Pobożnego, i podjął starania o uzyskanie dla niego korony królewskiej. Krótkie rządy Henryka II zakończyła śmierć w bitwie z Mongołami pod Legnicą (1241). W następstwie tej klęski państwo Henryków uległo stopniowo rozpadowi, a władza spadkobierców ograniczyła się do ziem dziedzicznych. Początkowo rządził Bolesław II (Rogatka). W 1248 r. Bolesław II i Henryk III (Biały) dokonali podziału: pierwszy wybrał dzielnicę legnicką (z Głogowem i Ziemią Lubuską), drugiemu przypadł Wrocław. Rok później pretensje do posiadania własnej dzielnicy zgłosił młodszy Konrad.
Głogów pozostawał centrum kasztelanii w ramach państwa Henryków śląskich, o ważnym znaczeniu (zjazd głogowski, 1208) i ośrodkiem osadniczym o charakterze wczesnomiejskim.
4. Niezależne księstwo głogowskie (1251-1331)
Na Śląsku następowało dalsze rozdrobnienie władzy książęcej: w I połowie XIV w. funkcjonowało 12 księstw feudalnych. Najbardziej ambitni z książąt włączyli się w walkę o zjednoczenie Królestwa Polskiego: Henryk IV wrocławski i Henryk III (I) głogowski. Po koronacji Władysława Łokietka (1320), książęta śląscy nie uznali jego aspiracji do Śląska. Przez cały okres niezależne księstwa śląskie były przedmiotem zabiegów władców czeskich. W rezultacie najpierw księstwa górnośląskie, a począwszy od lat 20. XIV w. dolnośląskie uzależnione zostały od Królestwa Czeskiego.
Głogów był w latach 1253-1331 stolicą niezależnego księstwa głogowskiego. Formalnie związane było ono z rozdrobnionym Regnum Poloniae, co podkreślał Henryk III głogowski, dążący do zjednoczenia i tytułujący się „Dziedzicem Królestwa Polskiego”. Skupił on na krótko (1304-1309) władzę w całym księstwie głogowskim, uprzednio podzielonym między braci, i rozszerzył jego terytorium na znaczną część Śląska i Wielkopolskę. Po śmierci Henryka III nastąpił ponowny podział; w części głogowskiej władał Przemko. Większość wielkopolskich nabytków została utracona. Bracia Przemka uznali się w 1329 r. lennikami króla czeskiego, on sam tego jednak nie uczynił. Po przedwczesnej śmierci Przemka w 1331 r. nastąpił podział jego księstwa między braci: Jana ścinawskiego i Henryka IV (Wiernego). Połowa Głogowa (i połowa Bytomia Odrzańskiego oraz Tarnów) przypadła wdowie po Przemku, Konstancji. Jeszcze w roku 1331 król Czech Jan Luksemburski zdobył zbrojnie Głogów, a jego mieszkańców zwolnił od powinności względem książąt głogowskich. Głogowianie złożyli mu wówczas hołd lenny. Jan Luksemburski odkupił od Jana ścinawskiego jego prawa do części Głogowa, natomiast prawa Henryka IV i Konstancji zignorował. W Głogowie ustanowił starostę. Oznaczało to faktyczny zanik istniejącej około 350 lat łączności politycznej z państwem polskim.
W latach 1331-1526
1. W monarchii czeskiej (1331-1488)
Po śmierci Przemka głogowskiego w 1331 r. księstwo głogowskie opanował król czeski Jan Luksemburski. W 1337 r. przekazał dożywotnio połowę księstwa Henrykowi I jaworskiemu, a ten odstąpił ją legnickiemu Bolesławowi III, unikając przekazania prawowitemu spadkobiercy – Henrykowi IV Wiernemu. Skutecznie o księstwo upomniał się dopiero jego syn – Henryk V Żelazny. Objął rządy w części żagańskiej, nie złożył hołdu królowi Czech i od początku panowania dążył do zajęcia Głogowa. W wojnie z Czechami w latach 1342-1344 mimo oporu załogi czeskiej i mieszczan zdobył miasto, a w wyniku traktatu zawartego 7 VI 1344 r. za złożenie hołdu królowi otrzymał prawa lenne do połowy Głogowa i księstwa. Drugą cześć miasta i księstwa Jan Luksemburczyk zatrzymał dla siebie.
W 1346 r. nastąpił trwały podział Głogowa i księstwa na dwie części: królewską i książęcą. Głogów stracił na znaczeniu, a główną siedzibą Piastów głogowskich został Żagań (w 1413 r. usamodzielniło się księstwo żagańskie), później też Kożuchów. Granice podziału przebiegały przez ulice Głogowa, powstały w mieście dwa ośrodki władzy, dwa zamki, dwa ratusze, dwa odrębne sądy, działały dwie rady miejskie. Wzrosła samodzielność mieszczan.
Utrwalenie podziału Głogowa spowodowało w latach 60. XIV w. odsunięcie się księcia Henryka V od następcy króla Jana, cesarza Karola IV. Henryk V, by wzmocnić swoją pozycję, wydał w 1365 r. córkę Jadwigę za mąż za króla Polski – Kazimierza Wielkiego. Ze strony polskiego władcy była to kolejna próba zmierzająca do rewindykacji Śląska. Jego następca, Ludwik Węgierski, potwierdził w dokumencie z 23 V 1372 r. rezygnację z pretensji Polski do całego Śląska.
Po śmierci Henryka V książęcą połową Głogowa i księstwa władało jego trzech synów. Po śmierci dwóch z nich władzę objął Henryk Wróbel, po śmierci którego w 1397 r., w wyniku walk jego synów, władzę przejął w 1439 r. Henryk IX – gospodarz podczas królewskiego zjazdu Jana z Podiebradów i Kazimierza Jagiellończyka w 1462 r.
W czasie rządów Henryka XI - ostatniego przedstawiciela głogowskiej linii Piastów, księstwo z racji położenia i znaczenia ekonomicznego stało się obiektem zabiegów władców Węgier (król Węgier Maciej Korwina był zwierzchnikiem Śląska), Czech, Polski oraz Brandenburgii, która doprowadziła do małżeństwa księcia z ośmioletnią Barbarą – córką elektora brandenburskiego – dziedziczki księstwa po śmierci męża w 1476 r.
Częścią królewską Głogowa w latach 1384-1479 zarządzali książęta cieszyńscy.
2. Pod zwierzchnictwem Jana II żagańskiego (1480-1488)
Roszczenia do spadku głogowskiego zgłosił kuzyn Henryka XI – Jan II żagański. Mając poparcie króla Węgier Macieja Korwina, wystąpił zbrojnie o sukcesję głogowską przeciw Brandenburgii, opanowując i jednocząc miasto w 1480 r. Zajęcie części królewskiej spowodowało wojnę z Maciejem Korwinem (1488).
3. W monarchii węgierskiej (1488-1490)
W dniu 28 grudnia 1488 r. ostatni piastowski władca Głogowa Jan II zrzekł się księstwa na rzecz króla Macieja, który mianował na księcia swojego syna Jana Korwina. Po śmierci ojca w 1490 r., nie mając poparcia w żadnych kręgach, Jan zwolnił mieszczan z hołdu złożonego Węgrom 2 lata wcześniej.
4. Powrót do monarchii czeskiej (1490-1526)
W 1490 r. Głogów i księstwo ponownie stało się dziedzicznym terytorium Korony Czeskiej, będącej odtąd pod samodzielnym panowaniem Jagiellonów. Z nadania króla Władysława II Jagiellończyka zarządcami księstwa stali się jego bracia, kolejno Jan Olbracht i Zygmunt (Stary). W 1506 r. powróciło ono pod bezpośrednie władanie króla czeskiego. Wraz ze śmiercią Ludwika II Jagiellończyka, 29 VIII 1526 r., zakończyły się również rządy Jagiellonów w księstwie głogowskim.
Literatura:
J. Baszkiewicz, Rola Piastów w procesie zjednoczenia państwowego Polski do roku 1320 [w:] Piastowie w dziejach Polski, pod red. R. Hecka, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975;
Z. Boras, Piastowscy władcy Śląska, Katowice 1978;
J. Chutkowski, Dzieje Głogowa, t. 1, Legnica 1991;
D. Czaja, Warownia głogowska w dobie pierwszych Piastów. Znaczenie militarne Głogowa w X-XII wieku, Głogów 2010;
M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Historia Śląska, Wrocław 2007;
Dolny Śląsk. Monografia historyczna, pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 2006;
R. Heck, Zjazd głogowski w 1462 roku, Głogów 2012;
K. Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II, Wrocław 1975;
K. Orzechowski, Historia ustroju Śląska 1202-1740, Wrocław 2005;
F. Papee, Jan Olbracht, Kraków 2006;
H. Szczegóła, Koniec panowania piastowskiego nad środkową Odrą, Poznań 1968;
H. Szczegóła, Głogowska wojna sukcesyjna, [w:] Glogovia Maior. Wielki Głogów między blaskiem dziejów a cieniem ruin, Głogów-Zielona Góra 2010;
K. Tymieniecki, Polska w średniowieczu, Warszawa 1962;
Dolny Śląsk Monografia historyczna, Wrocław 2006.
Dariusz Andrzej Czaja [EZG z. 71, 2011 - Przynależność polityczna Głogowa w średniowieczu do roku 1331; EZG z. 72, 2012 - Przynależność polityczna Głogowa w średniowieczu w latach 1331-1526]
