Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Podkategoria: Miejscowości
Grodziec Mały – historia po 1945 roku
Wraz z końcem II wojny światowej nastąpiła wymiana ludności. W 1945 r. miejscowość otrzymała polską nazwę: 1945-1947 Grodziec nad Odrą oraz Mały Grodziec, a następnie dotąd funkcjonującą do dzisiaj Grodziec Mały. Po 1945 r. wieś znalazła się w granicach administracyjnych gminy Kotla. Od 1946 r. jest sołectwem, a w latach 1954-1959 stanowiła samodzielną gromadę. Wśród pierwszych grup, które osiedliły się w Grodźcu Małym od maja do września 1945 r., znajdowały się rodziny przybyłe z Wielkopolski (Obra, Wolsztyn – Góralowie, Kubaccy, Miśkowie, Piotrowscy) oraz ekspatrianci z Kresów Wschodnich (m.in. z województwa stanisławowskiego – Tyśmienica, tarnopolskiego – Czortków, Jezierzany, Skorodyńce k. Czortkowa oraz wołyńskiego – Klewań, Równe, Wielki Żytyń): Baranowscy, Bilińscy, Błażkowie, Chmielukowie, Hryniewiczowie, Jańczukowie, Kotowie, Kowalscy, Krzemieniowie, Kurowscy, Niedźwieccy, Olszewscy, Pizuńscy, Satorowie, Soroczyńscy, Suchorolscy, Zarzeccy. Później dołączyli do nich kolejni Wielkopolanie oraz osadnicy z innych rejonów Polski, w tym z Małopolski (Biskupiec Radłowski, Kraków – Greccy, Mikosiowie) i Kresów Wschodnich (Bandurowie, Walczakowie). Do grupy pionierów należeli też: Bobowscy, Bogaccy, Cerkowniakowie, Derenowscy, Domykowie, Florkowie, Frąszczakowie, Fronczakowie, Ginterowie, Gniewkowie, Goleccy, Kafarowie, Kłapołuchowie, Malinowscy, Miłoszowscy, Niedbalcowie, Nowiccy, Osińscy, Paszyńscy, Petryszynowie, Pruscy, Semeganowie, Sikorscy, Starczewscy, Szprutowie, Tombalscy, Tyscy, Włodarczakowie i Zielińscy. Na przełomie czerwca i lipca 1945 r. utworzono tu terenową placówkę MO (od 1946 r., w strukturze posterunku MO w Kotli). Od 5 VII 1945 działała jednostka OSP (wtedy 13 strażaków), której komendantem był Jan Rogalski. Od lipca funkcjonował także młyn, którego pierwszym kierownikiem był Ireneusz Piotrowski (od 1957 r. zakład włączono do sieci młynów gospodarczych). W 1945 r. powstała Spółdzielnia Związek Samopomocy Chłopskiej. Pierwszymi członkami byli: Antoni Biliński, Franciszek Kłapołuch oraz Stefan Zarzecki (jej przewodniczący do 1947 r.). W 1946 r. spółdzielnia zorganizowała sklep w Grodźcu Małym. Pierwszym sprzedawcą był Adam Grecki. Ponadto we wsi powstała piekarnia. Według danych Powiatowej Rady Narodowej w Głogowie, w 1949 r. we wsi było 109 gospodarstw rolnych (w tym 63 pełnorolnych i 46 pracowniczych). W latach 1950-1952 działał Zespół Uprawy Ziemi, zrzeszający 7 rolników. Od 1 IX 1945 w Grodźcu Małym rozpoczęła działalność szkoła powszechna, której organizatorką była nauczycielka Bronisława Jańczuk. Szkoła początkowo mieściła się w mieszkaniu prywatnym, następnie w budynku gromadzkim, a z czasem została przeniesiona do budynku przedwojennej niemieckiej szkoły wiejskiej. Do dyspozycji placówki były dwie izby lekcyjne mieszczące ok. 90 dzieci. Utworzono w niej 4 oddziały klasowe. Pierwszymi nauczycielkami były: Bronisława Jańczuk (pracowała do 1950 r.) i Czesława Sobańska. W latach 1957-1959 przy szkole działał Zespół Pieśni i Tańca (20 członków). W latach 60. w Grodźcu Małym powstał Międzykółkowy Ośrodek Rolny (kier. Adolf Bobowski), gospodarujący na ponad 100 ha powierzchni bardzo słabych gruntów. Ośrodek prowadził także hodowlę bydła. W listopadzie 1964 r. zorganizowano we wsi Kółko Rolnicze (kier. Nina Kubryń). Na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z 3 VII 1959 zniesiono gromady Chociemyśl i Grodziec Mały, tworząc w ich miejsce od 1 I 1960 gromadę Bogomice, w skład której wszedł Grodziec Mały. Zgodnie z ustawą z 29 XI 1972, w Bogomicach zlikwidowano GRN, a w następstwie reformy administracyjnej 1 I 1973, Grodziec Mały znalazł się w granicach administracyjnych gminy wiejskiej Głogów. Do lat 80. Grodziec Mały należał do parafii pw. św. Wawrzyńca w Rapocinie. Po wysiedleniu mieszkańców Rapocina i opuszczeniu tamtejszego kościoła został włączony do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Głogowie. Obecnie Grodziec Mały liczy ok. 600 mieszkańców. Wśród organizacji społeczno-kulturalnych funkcjonują tu m.in.: Koło Gospodyń Wiejskich (powstało w 1966 r. z inicjatywy Marii Szarek, Rozalii Satory i Emilii Zarzeckiej, zawiesiło działalność w 1990 r., reaktywowane w 2007 r.), zespoły folklorystyczne – Grodzianki oraz dziecięcy „Iskierki” (pod kier. Bożeny Sadłochy, pomysłodawczyni imprezy Iskieriada, organizowanej od 2015 r.) i drużyna piłki nożnej LZS Odra Grodziec Mały (od 1969 r.). Ponadto w Grodźcu Małym znajdują się: świetlica wiejska, boisko sportowe z placem zabaw oraz staw rekreacyjny. Funkcję sołtysa wsi pełni Szymon Jasiński, a Radę Gminy Głogów we wsi reprezentuje Ludwik Twardochleb (kadencja 2014-2018). We wsi przeważa zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, zagrodowa. W jej centrum dominuje kościół filialny pw. Ducha Świętego. Jest to budynek z ok. 1900-1902 r., murowany z cegły. Ma on niższy korpus nakryty dwuspadowym dachem i wyrastającą ponad całość wieżę. U dołu jest ona kwadratowa, następnie przechodzi w oktagonalną kopułę, zwieńczoną latarnią z prześwitem i nakrytą blaszanym hełmem, zakończonym krzyżem. Na ścianie czołowej wieży znajduje się zegar. Na zachowanej podstawie dawnego pomnika, poświęconego niemieckim żołnierzom pochodzącym z Grodźca Małego i poległym na frontach I wojny światowej, po 1945 r. umieszczono krzyż. W pobliżu kaplicy usytuowana jest kamienna grota z figurą Matki Bożej. Przy ogrodzeniu znajduje się również postument z figurą św. Jana Nepomucena. W miejscowości znajduje się nieczynna od 2011 r. stacja kolejowa. W 1945 r. głównie na tej stacji rozładowywano transporty ludności napływowej, zwłaszcza z Kresów Wschodnich.
Literatura:
J. Baraniecki, M.R. Górniak, Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla, Kotla – Lublin 2012, s. 17-18;
J. Baraniecki, M.R. Górniak, Ł. Horbatowski, Osadnicy i ich następcy. Relacje i wspomnienia mieszkańców gminy Kotla, Kotla – Lublin 2015, s. 248;
A. Grecki, Osadnictwo rolne w powiecie głogowskim w latach 1945-1948, Warszawa 1970, s. 13-14 (mps pracy magisterskiej);
tenże, Czy podołam? [w:] Ludzie i miedź. Pamiętniki z legnicko-głogowskiego rejonu uprzemysławianego, wyboru dokonał i wstępem opatrzył F. Jakubczak, Warszawa 1974, s. 164-16;
W. Makula-Kosek, Grodziec Mały [w:] Nazwy miejscowe Polski. Historia – pochodzenie – zmiany, red. K. Rymut, tom 3 (E-I), Kraków 1999, s. 382;
W. Nawrocki, Ziemia Głogowska w latach 1938-1968 (Kronika) – tom 1, Głogów 1968 [mps], passim; H. Rusewicz, M. Sadowski, Zabytkowe świątynie Krainy Łęgów Odrzańskich, Wietszyce 2013, s. 64-65;
Schematyzm diecezji zielonogórsko-gorzowskiej. 50 lat – wydanie jubileuszowe, Zielona Góra 1995, s. 194, 797, 855, 903.
Marcin Kuchnicki [EZG, z. 77, 2017 – Grodziec Mały – historia po 1945 roku]
