Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Bucze
Wieś w gminie Grębocice, położona na Równinie Grębocickiej, w odległości 11 km na pd.-wsch. od Głogowa, na wysokości 77 m n.p.m.
Historia do 1945 roku
Osadnictwo pradziejowe potwierdza odkryte na tym terenie cmentarzysko ciałopalne ludności z okresu kultury łużyckiej (m.in. badania archeologiczne z lat 1889, 1925, 1934). Według średniowiecznych przekazów, w 2 połowie XII w., około 800 m na północ od obecnej miejscowości miała powstać słowiańska osada, zamieszkana głównie przez rybaków (wówczas Odra płynęła jeszcze od wysokości Leszkowic na wprost do Głogowa). Najstarsze historyczne informacje dotyczyły już osady rycerskiej, założonej w obecnym miejscu w formie ulicówki, wzmiankowanej w dokumentach
z początku XIV w. (papieską bulla protekcyjna dla biskupstwa wrocławskiego z 1245 r. odnotowała miejscowość Bochou, jednak jej identyfikacja z Buczem jest niepewna).
Etymologię nazwy wsi wywodzi się z niemieckiej nazwy topograficznej Bawtsche (czyli bucze – las, buczyna, drzewa bukowe). Inny pogląd – od imienia zasadźcy. W średniowiecznych źródłach miejscowość występowała także pod nazwami: Boyzewo (1305), Bavicz (1320) i Bawtsche (1444). W czasach nowożytnych funkcjonowały nazwy: villa Butzen (1580), Bautze (1670, 1679), a następnie Bautsch (do 1937 r.).
Według dokumentu z 1307 r. kanonik kolegiaty głogowskiej Fryderyk de Buntenese zapisał kolegiacie w Głogowie czynsze z 2 łanów wsi, a około 1325 r. dziekan głogowskiej kolegiaty pobierał dziesięcinę polową z tej wsi. Z kolei powizytacyjne źródła kościelnie z 1515 r. dowodzą, iż dziedzicznym panem wsi Bucze oraz pobliskiego Szymocina był Melchior Stosch zw. Goranem. Dokument spisany w 1601 r. zawiera informację, iż dobra dziedziczne wsi po Mikołaju von Loos przejął Jan von Loos z Szymocina i Grębocic. W posiadaniu von Loosów były one do początków lat 40. XVIII w., kiedy to ostatni z rodu, Zygmunt, popadł w długi. Dobra Grębocice, Szymocin i Bucze odkupił następnie z rąk wierzycieli król Fryderyk II i stały się one własnością panujących w Prusach Hohenzollernów. Ponadto istniała własność szlachecka (1779; 1790 hr. von Schmettow; 1845 hr. von Reder). W 1848 r. wieś miała 239 mieszkańców.
W wyniku reform administracyjnych w XIX w. utworzona została gmina wiejska. Obejmowała pow. 360 ha (1931 – 365,5 ha) i liczyła w 1925 r. 194 mieszkańców. We wsi znajdowały się: karczma i były zapewnione podstawowe usługi. Od początku lat 20. działała ochotnicza straż pożarna (wspólna dla Bucza i Czerńczyc). W tamtej dekadzie wybudowano dzwonnicę, a na skraju wsi ulokowana została stacja transformatorowa dla linii przesyłowej zaopatrującej w prąd południe i wschód powiatu (z mieszkaniem dla obsługi). Nadrzędne urzędy państwowe: stanu cywilnego (Standesamt) i pomocniczy Amtsbezirk znajdowały się w Białołęce. W 1937 r. wieś połączona została z Czerńczycami i Turowem w gminę Ehrenfeld oraz nastąpiła zmiana nazwy Bautsch na Ehrenfeld OT Krone. Nowa gmina liczyła w 1939 r. 418 mieszkańców i miała pow. 1120 ha.
Od średniowiecza miejscowość znajdowała się w granicach parafii w Szymocinie, odnotowanej w 1399 r. W okresie reformacji na przemian należała do parafii w Grębocicach i Szymocinie. Mieszkańcy byli w przewadze ewangelikami (1925 – 120 ew., 74 kat.). W wyniku ukształtowaniu się nowej struktury wyznaniowej, ewangelicy od 1741 r. udawali się na nabożeństwa do Grębocic, a od 1756 r. należeli do parafii w Białołęce. Posiadali szkołę (od 1773 r., wspólna z Czerńczycami) oraz cmentarz. Katolicy należeli do parafii w Grębocicach. Częściej korzystali jednak z kościoła w Szymocinie i tam posyłali dzieci do szkoły. Historia od 1945 r.
Po II wojny światowej do 1947 r. nastąpiła wymiana ludności niemieckiej na polską. Przez pewien czas wieś nosiła nazwę Buczkowice. Na przełomie czerwca i lipca 1945 r. przybyli pierwsi polscy osadnicy, m.in. Cichowscy, Klimaszewscy, Krakowiakowie, Krauzowie, Marciniakowie, Nawroccy, Piątkowie, Piaseccy, Szczepańscy, Walaczkowie, Wojciechowscy, Woźniakowie, Zegarowie. W lipcu 1947 r. powołano polskiego sołtysa, Michała Woźniaka. Od 1945 r. miejscowość należy do gminy Grębocice (w latach 1954-72 w gromadzie Szymocin). Liczba ludności: w 1990 r. – 147, w 2005 r. – 156, w 2016 r. – 145.
W październiku 1947 r. w budynku poniemieckim zorganizowano szkołę podstawową (jej organizatorem była nauczycielka Zofia Olejnik). W latach 1947-60 przy szkole, kierowanej kolejno przez Jana Waligórę, Kazimierę Krzystkównę i Stefanię Szczepańską, działały m.in. zespół taneczny i chór. W 1968 r. wybudowano nowy obiekt szkolny, do którego uczęszczali także uczniowie z Czerńczyc, Retkowa i Turowa. Po reformie szkolnictwa do 1998 r. istniała filia szkoły w Grębocicach. Obecnie dzieci uczęszczają do szkoły podstawowej (do 2018 r. także do gimnazjum) w Grębocicach.
Do 1989 r. miejscowość znajdowała się w granicach parafii pw. św. Marcina z Tours w Grębocicach, następnie została włączona do sąsiedniej parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej w Rzeczycy (kościół w Szymocinie pełnił funkcję świątyni filialnej). Na cele kultu religijnego zaadaptowano budynek mieszkalny (przed wojną była to gospoda-zajazd, a przez pewien czas w latach 90. XX w. funkcjonowała wiejska świetlica).
Dziedzictwo kulturowe
W Buczu znajdują się zabytkowe XIX-wieczne domy (po 1990 r. rozebrano dawną dzwonnicę z początku lat 20. XX w.). Za wsią, przy drodze do Szymocina, zachowały się relikty dawnego cmentarza ewangelickiego o powierzchni 0,10 ha. Teren cmentarza pokryty jest bluszczem pospolitym, ponadto jest tu aleja kilkunastu lip drobnolistnych oraz egzemplarze dębu szypułkowego i kasztanowca białego.
Literatura:
A. Bok, M.R. Górniak, T. Mietlicki, Gmina Grębocice na dawnych pocztówkach, Grębocice 2010, s. 48-49;
K. Demidziuk, Archiwalia do archeologii dawnego obszaru Kreis Glogau, Głogów 2000, s. 109;
M.R. Górniak, Gmina Grębocice. Informator historyczno-geograficzny, Grębocice – Lublin 2005, s. 23;
M.R. Górniak, P. Łachowski, Słownik nazw miejscowości i wykaz dokumentów gminy Grębocice (Materiały do monografii gminy Grębocice – z. 2), Grębocice – Lublin 1996, s. 8, 12, 15;
Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska – t. 17: suplement A-Z, red. S. Sochacka, Opole 2016, s. 113;
F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Brieg 1791, s. 253.
Marek Robert Górniak [EZG 79, 2019 – Bucze – historia do 1945 r.; Bucze – historia po 1945 r. ]
