Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Czerńczyce
Wieś w gminie Grębocice, bezpośrednio sąsiadująca z miejscowością Bucze, położona na Równinie Grębocickiej, w odległości ok. 11 km na pd.-wsch. od Głogowa, na wysokości 77 m n.p.m.
Historia do 1945 roku
Osadnictwo pradziejowe potwierdza odkryty na terenie Czerńczyc w 1937 r. kamienny toporek z epoki neolitu. Czerńczyce zaliczane są do wsi o metryce sięgającej wczesnego średniowiecza. W bulli protekcyjnej papieża Innocentego IV dla biskupstwa wrocławskiego z 1245 r. wymieniona jest wieś Cirentici (identyfikacja jest niepewna). W średniowiecznych źródłach miejscowość występowała jako: Chrenchize (1262), Czyrenchicz (1265), Cyrnczicze (ok. 1300), Cyruczicze (ok. 1305), Tschirnicz (1442) Czirnitsch (1469). W czasach nowożytnych funkcjonowała nieprzerwanie nazwa Tschirnitz (1929-36 Tschirnitz-Wegnersau). W 1936 r. przemianowana została na Ehrenfeld.
Niemieccy autorzy wywodzili nazwę wsi od cierni (cierń – kolec, roślina z kolcami np. róża, głóg). Na podstawie źródeł kościelnych wiadomo, iż co najmniej od połowy XIII w. Czerńczyce stanowiły własność biskupstwa wrocławskiego. W późniejszych czasach poświadczona jest własność rycerska. Najpewniej wówczas wieś przyjęła układ ulicówki z folwarkiem. Źródła dotyczące sądu czudowego w Głogowie wzmiankowały ławników z Czerńczyc: Wandritscha Młodszego (1442-43), Jana Wandritscha (1469) i Jana Motschelnitza (1510). W 1570 r. jako właściciela wsi odnotowano Baltazara von Metschelwitz, w 1718 – Sigmunda Leopolda von der Heyde, ok. 1765 r. – von Lemberg. W 1791 r. wieś podzielona była na dwie części: Czerńczyce Górne i Dolne. Znajdował się w niej pałac pański, folwark, 12 zagrodników, 20 chałupników, 41 chałup. Mieszkały w niej 242 osoby. Właścicielem wsi był landrat powiatu głogowskiego von Wagner. Przed 1871 r. nastąpił podział na dwie jednostki administracyjne: gminę wiejską (Landgemeinde) i obwód dworski (Gutsbezirk), do którego należał także folwark Wilhelmsau. Mieszkały w nich odpowiednio 163 i 73 osoby (w 1910: 111 i 63). Utworzone w tamtym okresie nadrzędne urzędy administracji państwowej: stanu cywilnego (Standesamt) i pomocniczy (Amtsbezirk) znajdowały się w Białołęce. W 1928 r. zlikwidowano obwód dworski. Gmina wiejska, do której włączono osadę folwarczną Turów (Wegnersau) liczyła w 1930 r. 257 mieszkańców, miała pow. 760 ha. W 1937 r. powiększona została o Bucze. Nowa gmina Ehrenfeld (od nazwy Czerńczyc obowiązującej od 1936 r.), liczyła w 1939 r. 418 mieszkańców (same Czerńczyce – 163), miała pow. 1120 ha.
Czerńczyce na początku XX w. posiadały na miejscu podstawowe usługi rzemieślnicze, placówki handlowe i karczmę. Od początku lat 20. działała tu ochotnicza straż pożarna (wspólna z Buczem). Majątek ziemski liczył w XIX-XX w. przeciętnie ok. 300 ha. Właściciele często się zmieniali; a najdłużej byli nimi Eduard Schulz (ok. 1876-98) i rodzina Langebeckmann (1918-44/45).
Miejscowość od średniowiecza znajdowała się w granicach parafii w Szymocinie, odnotowanej w 1399 r. Podczas reformacji na przemian należała do parafii w Piersnej i w Szymocinie. Po ukształtowaniu się nowej struktury wyznaniowej katolicy przynależeli do parafii w Piersnej (w 1845 r. podaje się parafię w Rzeczycy; w 1943 r. – parafie w Piersnej i Grębocicach), a ewangelicy do parafii w Białołęce. Obydwa wyznania miały zbliżoną liczbę wiernych (w 1925 r. – 153 ew. i 147 kat.). Dzieci ewangelików uczęszczały do szkoły w Buczu, katolików – do Szymocina. W okresie III Rzeszy wszystkie uczęszczały do szkoły w Buczu.
Historia od 1945 roku
Po II wojnie światowej wieś nosiła nazwę Czernica (1945-46). Majątek ziemski zajęła armia sowiecka. Zatrudniała ona pozostającą we wsi ludność niemiecką. Mimo iż na przełomie czerwca i lipca 1945 r. przybyli tu pierwsi polscy osadnicy. Niemcy nie zostali objęci akcjami wysiedleńczymi i przeważali zdecydowanie w strukturze ludności aż do wyjazdu Rosjan w 1950 r. Niektóre rodziny niemieckie pozostały w osadzie i znalazły zatrudnienie, podobnie jak polskie, w utworzonym Państwowym Gospodarstwie Rolnym. Przy PGR powstały warsztaty mechaniczne i zorganizowano grupę budowlaną.
Od 1945 r. Czerńczyce należą do gminy Grębocice (w latach 1954-72 były w gromadzie Szymocin). W 1990 r. odnotowano 181 mieszkańców, w 2017 r. – 171. Uczniowie początkowo uczęszczali do szkoły w Buczu (następnie tylko w zakresie klas I-IV), a po jej likwidacji do Grębocic. Obecnie dzieci uczą się w Szkole Podstawowej (do 2018 r. także w Gimnazjum) w Grębocicach. Miejscowość znajdowała się kolejno w granicach parafii katolickich: Rzeczyca (odnotowana w schematyzmie archidiecezji wrocławskiej z 1952 r.), Grębocice (jw. z 1959 r., następne schematyzmy z lat 1964 i 1971 odnotowały jedynie Bucze), Krzepów (schematyzm diecezji gorzowskiej z 1976 r.). W 1988 r. wieś włączono do parafii Białołęka. We wsi znajduje się kaplica pw. Chrystusa Króla (przebudowana z dawnego spichlerza-magazynu), należąca do parafii w Białołęce.
Dziedzictwo kulturowe
W Czerńczycy zachowały się zabytkowe budynki z XIX i XX w. Cennym zabytkiem jest klasycystyczny zespół pałacowo-folwarczny z pałacem wybudowanym około 1815 r. Po 1945 r. przez wiele lat użytkownikiem obiektu był PGR, następnie Zakład Rolny w Czerńczycach, a w latach 90. Cukrownia Wschowa (aktualnie własność prywatna). W parku krajobrazowym, założonym w latach 1870-1880, zachowało się kilkadziesiąt okazów drzewostanu, m.in. dęby szypułkowe, głogi jednoszyjkowe, graby pospolite, jesiony wyniosłe, kasztanowce białe, klony srebrzyste i zwyczajne, lipy drobnolistne oraz wiązy szypułkowe (liczące ponad 100 lat).
Literatura:
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913, s. 24, 383;
A. Bok, M.R. Górniak, T. Mietlicki, Gmina Grębocice na dawnych pocztówkach, Grębocice 2010, s. 48-50;
K. Demidziuk, Archiwalia do archeologii dawnego obszaru Kreis Glogau, Głogów 2000, s. 53-54;
M.R. Górniak, Gmina Grębocice. Informator historyczno-geograficzny, Grębocice – Lublin 2005, s. 24; tenże
Pamiętniki i wspomnienia osadników rejonu Gminy Grębocice – zeszyt 2. Powojenne relacje nauczycieli i absolwentów szkół z terenu gminy, Grębocice – Lublin 2008, s. 72-76;
M.R. Górniak, P. Łachowski, Słownik nazw miejscowości i wykaz dokumentów gminy Grębocice (Materiały do monografii gminy Grębocice – z. 2), Grębocice – Lublin 1996, s. 8, 13, 14;
Nazwy miejscowe Polski. Historia –pochodzenie – zmiany, t. 2: C-D, red. K. Rymut, Kraków 1997, s. 223;
Schematyzm diecezji zielonogórsko-gorzowskiej – 1995, red. A. Tomczyj, Zielona Góra 1995, s. 132-134, 157-159; Schlesisches Güter-Adressbuch, Breslau 1870-1937 (passim);
K. Seidel, Czarny sierpień 1945 roku – część 4 cyklu: Historia naszych ziem, „Głos Głogowa” 2012, nr 34(102), s. 25; tenże, Kartki z historii Ziemi Głogowskiej. Czasy po 1945 roku, Głogów 2013, s. 43-54;
A. Wrona, L. Dąbrowska, J. Hołubowicz, Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Grębocice w woj. legnickim – etap I, Zabrze 1997, s. 11;
F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Brieg 1791, s. 296.
Marek Robert Górniak [EZG 79, 2019 – Czerńczyce – historia do 1945 r.; Czerńczyce – historia od 1945 r.]
