Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Podkategoria: Dziedzictwo kultury materialnej
Młyny wodne na strumieniu Sępolno
W biegu strumienia Sępolno (d. Rauschwitzbach = Potok Ruszowicki) funkcjonowało w przeszłości (XIII/XIV-XIX/XX w.) kilkanaście młynów. W większości były to młyny zbożowe. Tak duże skupienie tych obiektów wynikało z korzystnych cech fizjograficznych potoku: na długości całkowitej ok. 8,5 km wykazuje on spadek ok. 105 m, oraz z dużego zagęszczenia ludności w jego otoczeniu, co stymulowało produkcję. Młyny zlokalizowane były na gruntach wsi Jaczów (3-4) i Ruszowice (5) oraz, w dolnym biegu rzeki, na granicy obrębów Ruszowice i Głogów (4).
Posiadamy skąpe informacje o opisywanych młynach z okresu średniowiecza – zawarte są one głównie w dokumentach książęcych. Najwcześniejsze dotyczą młyna kościelnego w Jaczowie (1291) i młyna w Ruszowicach (1311, 1318). Na planie Głogowa z widokowym przedstawieniem przedmieść (miedzioryt z 1719 r., na podstawie przerysu planu z XVI w.) oraz jego kolorowej wersji sprzed 1630 r. (APZG nr 89/1289/0., sygn. 537, obraz 96), pokazano sześć młynów w dolnym biegu strumienia i jego odnogi. Na późniejszych planach i mapach wykazane jest ciągłe rozgałęzienie na dwa nurty: jw. i Mühlgraben, od górnej części Ruszowic do odcinka ujściowego. Przy zastrzeżeniu, że informacje zawarte w źródłach i literaturze są, aż do początków XVIII w., skąpe i niepewne, należy zakładać, że wszystkie sześć młynów powstało w średniowieczu: dwa jako fundacje książęce (dla kapituły kolegiackiej i klasztoru klarysek), pozostałe jako inwestycje mieszczan głogowskich na nabytych przez nich działkach wraz z gruntami rolniczymi. Nazwy młynów zgodne były z nazwiskami ich właścicieli i odpowiednio się zmieniały. Wyjątek stanowiły dwa młyny zgromadzeń religijnych.
W swojej historii młyny doznawały w rożnym stopniu zniszczeń podczas działań wojennych: w 1488 r., w czasie wojny trzydziestoletniej, przy oblężeniu Głogowa przez wojska napoleońskie w 1806 r. oraz szczególnie podczas wojny wyzwoleńczej 1813/1814 (zostały spalone na rozkaz komendanta twierdzy). Po wyzwoleniu Głogowa wolno było je odbudować, ale tylko jako obiekty nietrwałe i o jednej kondygnacji. Tak też się stało. Wcześniej zsekularyzowane młyny kolegiacki i klarysek zostały sprzedane osobom prywatnym.
Udział produkcji opisywanych młynów w zaopatrzeniu Głogowa jest trudny do ustalenia. Większe znaczenie miały młyny odrzańskie, które jednak straciły je po zmianie głównego nurtu Odry (koniec XVI w.) i uległy likwidacji w przeciągu XVIII w. Silny spadek znaczenia młynów wodnych przyniósł postęp techniczny. Decydujące było utworzenie w 1904 r. zakładu Glogauer Mühlenwerke przy ul. Rudnowskiej. W księgach adresowych z 1913 i 1930 r. wymienia się jako czynne trzy młyny: Fiedlermühle, Grätzmühle i Klostermühle, a w 1943 r. tylko dwa ostatnie. Wszystkie zachowały jednak swoje historyczne nazwy (poza zlikwidowanym w XIX w. młynem Lindemühle).
Podczas działań wojennych w 1945 r. młyny zostały zniszczone lub uszkodzone, a następnie stopniowo rozebrane.
Zestawienie młynów według nazw z 1938 r. (por. plan)
1. Häuslermühle, 1750 Ruschke Mühle, 1820 Vetter Mühle. Po 1880 Häusler Mühle, w którym znajdowała się popularna restauracja ogródkowa, właściciel (dalej: wł. ) J. Kapinos. 2. (w 1938 r. nie istniał), 1750 Schultzen Mühle (zburzony 1806 i 1813, odbudowany). 1820 nie wykazany, 1830 „Kaffeehaus” i młyn Lindenmühle, wł. Kintzel, 1845 jw., wł. Heldt. Później nie wykazywany. Teren zakupiony 1893 (wybudowany zakład Zierdruckanstalt Lindenruh). 3. Klostermühle, 1750 Jungfer Mühle (zburzony 1806 i 1813, odbudowany), po 1810 Kloster Mühle, z pocz. 1812 wystawiony na licytację. W 1902 teren z gruntem rolniczym zakupiony przez miasto. 1913 (dzierż.) i 1930 (wł.) Hermann Riedel, 1943 wł. C. Klopsch. 4. Grätzmühle, 1750 Pätzel Mühle, 1787 Petzold Mühle (zburzony 1806 i 1813, odbudowany), 1820 Stephan Mühle, 1885 Grätz Mühle. Teren z gruntem rolniczym zakupiony przez miasto w 1904. 1930 wł. Emil Gürke, 1943 wł. C. Klopsch. 5. Fiedlermühle, 1750 Mentzel Mühle, 1781 i 1787 Fiedler Mühle, od 1806 Klingel Mühle (zburzony 1806 i 1813, odbudowany), 1885 i nast. Fiedler Mühle. 1930 wł. Fritz Nitschke. 6. Grundmühle, 1750: Grundt Mühle (zburzony 1813, odbudowany), 1815 wystawiony do sprzedaży.
Źródła i literatura:
Główną kategorię źródeł stanowiły dawne plany Głogowa (analiza porównawcza). Ponadto wykorzystano: J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913, passim; G.S. Dietrich, Losy Głogowa podczas okupacji francuskiej 1806-1814, Głogów 2016, passim; Wo lagen die Glogauer Mühlen, „Neuer Glogauer Anzeiger“ 2005, nr 7.
Antoni Bok [EZG 79, 2019 – Młyny wodne na strumieniu Sępolno]
