Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Brzeg Głogowski
Wieś sołecka w gminie Żukowice, pow. głogowski, położona na lewym brzegu Odry w Pradolinie Głogowskiej, w odległości 13 km na płn.-zachód od Głogowa (przy drodze nr 292). Niemiecka nazwa: Brieg
Historia do roku 1945
Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1223 r. W tym dokumencie, dotyczącym uposażeń kościoła Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu, pojawia się nazwa Breg. W Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis (około 1300) wymienia się plebana w Brseger alias Brega – co by świadczyło, iż nazwa miejscowości miała w owym czasie dwie wersje. W okresie nowożytnym nazwa ukształtowała się w formie – Brieg. W 1315 r. potwierdzony jest kościół (datowany obecnie na 1. ćwierć XIII w.), jak również funkcja sołtysa, nieznanego z imienia. Dokument kościelny z 23 X 1399 stwierdzał, iż w archiprezbiteracie głogowskim znajdowało się 26 parafii, w tym w Brzegu Głogowskim. Niezbyt duża odległość od Głogowa wiązała gospodarczo wieś z tym ośrodkiem miejskim. Potwierdza to miedzy innymi przywilej, jaki nadał w 1512 r. król czeski Władysław Jagiellończyk rybakom w Głogowie, a mianowicie swobodny połów ryb na Odrze od wsi Brzeg aż do mostu w Ścinawie na wszystkich otwartych wodach i wylotach wód. Od okresu średniowiecza przez Brzeg Głogowski przebiegał trakt łączący Głogów z Zieloną Górą. Przynosiło to korzyści wynikające z możliwości zarobku dla mieszkańców (karczmy, usługi kowalskie itd.). Jednak sprowadzało też przemarsze wojsk w czasie wojen. Podczas wojny trzydziestoletniej pod Brzegiem Głogowskim w maju 1641 r. znajdował się obóz wojsk habsburskich. Powojenne relacje stwierdzają, że między innymi dom proboszcza pozostawał w gruzach jeszcze przez kilka lat. Zniszczenia przyniosła również wojna siedmioletnia. Kozacy grasujący w okolicy 16 IX 1760 spalili wiele gospodarstw w Brzegu Głogowskim. Opis Śląska z 1791 r. stwierdzał, iż obok majątku ziemskiego z folwarkiem we wsi znajdowały się: kościół, 2 domy parafialne, 2 budynki szkolne, szpital, 2 karczmy, 2 młyny wodne, budynek obsługującego prom na Odrze, 8 gospodarstw wolnych chłopów, 6 kmiecych, 18 zagrodników i 34 komorników oraz 17 innych budynków. Razem było 94 zagród, a wieś zamieszkiwało 649 osób. Według innych zestawień w 1845 r. Brzeg Głogowski posiadał 706 mieszkańców, w 1858 – 746, 1890 – 666, 1910 – 631, 1929 – 629 (553 protestantów i 76 katolików), natomiast w latach 30. XX w. – 543.
Majątek ziemski
Pierwsi dziedzice wsi zostali wzmiankowani w 1315 r. (nieznany z imienia) i 1319 r. (An. M). Od 1454 potwierdzeni są w źródłach przedstawiciele rodu von Glaubitz, aż do 2. połowy XVI w. Prawdopodobnie oni wznieśli wówczas murowany dwór, na miejscu wcześniejszej siedziby, rozbudowany następnie w latach 1671-1685 przez Johanna B. von Herbersteina, starostę księstwa głogowskiego. Ze spisów dóbr księstwa głogowskiego wynika, że właścicielami majątku byli: w 1671 r. - hrabia von Urschenbeck, w 1681 r. - hrabia Johann B. von Herberstein, w latach 1718 i 1727 - Frantz Carl Freyherr von Canon, w połowie XVIII w. - Christlieb von Massow, „Kriegs-Rat” i „Staatsminister”, a wreszcie nadprezydent Śląska (do 1751 r.). Również w 1791 r., występuje „Hauptmann” von Massow. Od 1866 r. do czasu II wojny św. majątek posiadała rodzina Ritsch. W 1876 r. gospodarowano na 546 ha, majątek był dzierżawiony, znajdowała się w nim gorzelnia. W 1937 r. spadkobiercy Daniela Ritscha (resztki jego grobowca znajdują się w parku) mieli 274 ha. Oprócz gorzelni, posiadali młyn wodny i udziały w miejscowej spółdzielni mleczarskiej*.
- [*] W Archiwum Państwowym w Zielonej Górze, Oddział w Wilkowie, przechowywane są akta gruntowe obrębu Brzeg Głogowski.
Literatura:
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
D. Nowakowski, Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu, Wrocław 2008;
J. B. Sadowski, P. Łachowski, Topolexikon. Zestawienie nazw miejscowości i jednostek toponomastycznych ziemi głogowskiej, Głogów 1995;
Spisy dóbr ziemskich księstwa głogowskiego z lat 1671–1727, oprac. : J. Kuczer, W. Strzyżewski, Warszawa 2007;
F. A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 10, Brieg 1791.
http://www.festivalvorfuehrer.de/fliederberg/html.../Text-Massow.htm
Paweł Łachowski, 2009
