Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Piwowarstwo i browary
Jednym z bardziej dochodowych zajęć dawnych mieszkańców miast było piwowarstwo. We wczesnym średniowieczu produkcja tego trunku była zarezerwowana dla służby książęcej lub fundacji duchownych (w Głogowie takie prawo otrzymali franciszkanie, dominikanie, klaryski oraz parafia kolegiacka). Jednak w późniejszym okresie trudnili się tym również mieszczanie, którzy już w 2. połowie XIV w. skupiali się w jednym z zamożniejszych głogowskich cechów. Ich dochody pozwalały, według jednego z dawnych zobowiązań, utrzymywać jednego z duchownych w kościele parafialnym św. Mikołaja oraz na coroczną sutą jałmużnę przeznaczoną dla głogowskich dominikanów i franciszkanów. Przy warzeniu piwa wykształcił się również kolejny cech – słodowników. Duże skupisko tych producentów dał miano ul. Słodowej na Starym Mieście. Spis rzemieślników w Głogowie z 1619 r. wymieniał między innymi 46 słodowników i 38 piwowarów. Starano się też uzyskać ochronę miejscowej produkcji piwowarskiej, poprzez nakłonienie władz królewskich do odpowiednich przywilejów. Na przykład zarządzenie Ludwika czeskiego z 1519 r. wprowadzało między innymi tzw. prawo mili, czyli zakaz dostarczania i sprzedawania piwa przez właścicieli okolicznych majątków oraz innych miast w Głogowie i na obszarze 1 mili od murów miejskich. W późniejszym okresie doszło nawet do poważnego konfliktu związanego ze sprzedażą piwa wrocławskiego na Ostrowie Tumskim, zwanego głogowską wojną piwną. Produkcja złocistego trunku była też źródłem znaczących dochodów fiskalnych. Działający w imieniu Władysława Jagiellończyka generalny starosta księstwa głogowskiego Jan Karnkowski niezbyt dobrze dał się zapamiętać głogowianom. Według zapisków kronikarskich, swoje rządy w 1491 r. rozpoczął właśnie od wprowadzenia nowego podatku od piwa. Zarządzenia regulujące wysokość opłat od produkcji i sprzedaży piwa pojawiały się na przestrzeni wieków wielokrotnie. W Głogowie rezydowali nawet specjalni poborcy cła i podatku od piwa. Jeden z nich, działający w imieniu dworu habsburskiego Eliasz Lange, zasłynął między innymi rymowanym opisem wielkiego pożaru miasta z 28 VII 1615 r. - Glogovia incinerata. Pożoga wybuchła właśnie w domu słodowniczym przy ówczesnej ulicy Brzostowskiej (dziś ul. Grodzka) i zniszczyła w całości 1.024 budynki. Wśród nich było 33 domów, w których prowadzono produkcję piwa. Pożary trawiły zabudowania głogowskich piwowarni wielokrotnie. Jeden z nich 7 X 1678 strawił między innymi ratusz oraz 121 (tak zwanych) całych i 171 półpiwowarni. W pożarze szalejącym 13 V 1758 r. spłonęły między innymi 2 domy piwowarskie oraz młyn słodowy. Z tego też powodu 6 VII 1758 r. Kamera Głogowska wydała zarządzenie, iż domy muszą być budowane z solidniejszych i odpornych na ogień materiałów oraz aby prywatne słodownie i budynki browarnicze zostały zlikwidowane. W ich miejsce miano utworzyć tego typu obiekty będące pod ściślejszą kontrolą państwową. Miało to między innymi uchronić miasto przed ciągłym zagrożeniem pożarami. Jeszcze znacznie wcześniej dla zachowania właściwej jakości produkowanego piwa, odpowiedniej ceny itp. wprowadzano w różnych okresach system limitów i organizacji pracy warzelni, tzw. urbarze browarnicze. Wprowadzały one też ograniczenia dotyczące miesięcy, w których można było produkować piwo, np. zakazywały warzenia w okresie letnim. Wojna trzydziestoletnia z jednej strony powodowała ogromne zniszczenia, ale też stawała się niekiedy źródłem sporego dochodu z produkcji piwa i dostarczania go kwaterującym w mieście i okolicy żołnierzom (produkcja ta znajdowała się też pod znaczną ochroną ze strony dworów panujących gdyż przynosiła niemałe dochody z pobierania podatków). Jak zaznaczono w dawnych zapiskach, na przestrzeni lat 1636-1638 „warzono rocznie około 1970 piw”. Według „reguły warzenia” w owym czasie z 10 szefli* słodu i chmielu można było wykonać około 20 achtli** piwa. Zarządzeniem z dnia 6 VI 1637 r. nakazano, że jeden cały dom browarny może warzyć tylko przez okres 3 tygodni, natomiast tzw. półbrowarnicze przez 6 tygodni lub też dwa półbrowarnicze razem - 3 tygodnie. Kiedy w 1740 r. Śląsk został zdobyty przez Prusy, także produkcja piwa została ściślej podporządkowana nadzorowi państwowemu. Dodatkowo pojawienie się nowego rodzaju używek, jakimi były produkty spirytusowe, kawa i herbata doprowadziło do spadku opłacalności produkcji małych ilości piwa w prywatnych domach piwowarskich. Z czasem zaczęła spadać ich ilość. Kolejnym przełomem był rok 1810m, w którym wprowadzono dla obywateli tzw. swobodę zarobkowo-produkcyjną. Zniesiono wówczas wszelkie dawne ograniczenia dotyczące warzenia piwa. W tym samym roku ogłoszono akt sekularyzacji własności kościelnych i klasztornych. Dawny cech piwowarów przekształcił się w spółkę, tzw. komunę browarniczą, która zagospodarowała browar znajdujący się na terenie dawnego klasztoru franciszkanów. Powstał w ten sposób browar miejski, który w swoich reklamach szczycił się tradycją piwowarską od 1571 r. Do wspomnianej spółki około 1900 r. należało 422 domy udziałowców na Starym Mieście. W 1826 r. powstał nowy browar i gorzelnia Heislera, jednak nie utrzymała się ona zbyt długo. Natomiast w 1862 r. na Przedmieściu Wiązów Friedrich Wilhelm Berthold uruchomił kolejny browar, pod nazwą: „Berthold F. W. & Comp.” Zakład ten produkował szeroką gamę piw, a jego produkty dobrze się sprzedawały w Głogowie jak i w dalszych rejonach. Browar przetrwał w rękach rodziny Bertholdów do 1945 r. Podczas oblężenia miasta zakład został uszkodzony a po wojnie rozebrany. Pozostały tylko rozległe piwnice, które teraz po adaptacji, użytkowane są przez sklep ogrodniczy. Śladem bytności browaru jest także nazwana na pamiątkę ul. Browarna (przed wojna nosząca zupełnie inne miano - Neuhausstraße) przy której znajdował się właśnie browar.
- [*] Dawna jednostka objętości materiałów sypkich wahająca się, zależnie od regionu, pomiędzy 50 a 100 litrami.
- [**] Dawna jednostka objętości – około 130 - 170 litrów.
Literatura:
Bierbrauen in Glogau [w:] Gewerbe Handel Handwerk Industrie Glogau bis 1945 nach 1945, Hannover 2001;
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
A. Kutschelis, Niemand soll „auf den Dom laufen und dort Schöpszechen halten. Das Bier als wirtschaftlicher und politischer Faktor in der Geschichte Glogaus [w:] Glogau im Wandel der Zeiten, Würzburg 1993;
G. Sieczkowski, Piwo klasztorne i domowe, Warszawa 2005.
Paweł Łachowski, 2009
