Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Spis treści |
Stara Rzeka
Wieś w gminie Grębocice, położona nad rzeką Moskorzynką (dopływ Rudnej), w odległości 18 km na południe od Głogowa, na wysokości 90 m n.p.m.
Historia do roku 1945
Najstarsza wzmianka o miejscowości („Starareka”) znajduje się w bulli z 1245 r. wystawionej w kancelarii papieża Innocentego IV. Dokument ten podaje, iż w średniowieczu wieś stanowiła własność biskupstwa wrocławskiego. W późniejszym okresie miejscowość była wymieniana jako: Altwaser (1410, 1810), alden Wasser (1517), Alt Wasser (1679), villa Altwasser (1687-1688) oraz Altwasser (1679, 1908, 1915, 1941). Do 1866 r. wieś była w posiadaniu rodziny von Stosch (m.in. w 1671 r. wymieniano Hansa Georga von Stoscha). Po nich w rękach rodu von Köller (Waldemar von Köller był fundatorem kalwarii w Grodowcu). W latach 1902-1937 właścicielami wsi byli von Fuhrmannowie.
W 1925 r. wieś liczyła 225 mieszkańców, w tym 119 katolików i 106 protestantów. Dzieci katolickie uczęszczały na naukę do katolickiej szkoły powszechnej w Grodowcu. Przed II wojną światową Stara Rzeka stanowiła odrębną gminę wiejską o powierzchni około 882 ha, obejmującą miejscowości Altwasser (400,7 ha) i Wiesengrund (Proszyce 441,7 ha). Na jej terenie zamieszkiwało 438 osób (w 1939 r. liczba mieszkańców spadła do 377). W okresie międzywojennym funkcjonowały dwa młyny (wodny i motorowy). We wsi działała ochotnicza straż pożarna oraz zespół taneczno-muzyczny „Junggemeinde Altwasser”.
Historia od roku 1945
Po II wojnie światowej przez pewien czas funkcjonowała nazwa wsi Prószyce Stare, którą zasiedlili polscy osadnicy i ekspatrianci. Od 1945 r. wieś znajduje się w granicach administracyjnych gminy (w latach 1955-1972 gromady) Grębocice. Obok gospodarstw rolników indywidualnych w granicach wsi istniało PGR z folwarkiem Proszyce (kolejno w ramach tzw. Klucza Obiszów, następnie Państwowego Wieloobiektowego Gospodarstwa Rolnego Obiszów i Przedsiębiorstwa Wieloobiektowego Obiszów), z inicjatywy którego wybudowano tu kilka budynków mieszkalnych. Po transformacji ustrojowej obiekty byłego PGR przejęła Państwowa Agencja Nieruchomości Rolnych. Obecnie Stara Rzeka jest wsią sołecką liczącą 254 mieszkańców (2011). Dzieci ze Starej Rzeki uczą się w Szkole Podstawowej im. Janusza Kusocińskiego i Gimnazjum im. Jana Nowaka Jeziorańskiego w Grębocicach.
Dziedzictwo kulturowe
Znajdujący się we wsi do 1945 r. pałac otoczony był z trzech stron wodą, a od wschodu osłonięty wierzbami rosnącymi na grobli. Pałac zniszczony został podczas wojny, a na jego miejscu wzniesiony został inny budynek. Zabytkowe, pochodzące z XIX w., zabudowania folwarczne były w okresie powojennym użytkowane przez Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR) Stara Rzeka. Obie oficyny to budowle klasycystyczne, murowane, prostokątne, parterowe, o dwuspadowych dachach z naczółkami. Na jednej z oficyn dawnego majątku zachowała się gontowa wieżyczka zwieńczona latarnią.
Na północ od pałacu znajdował się park dworski przedzielony stawem i kanałem. W jego pobliżu była droga, do której dochodziły dwie aleje. Przez wschodnią część parku przechodziła stara aleja lipowa. Obecnie pozostałość parku krajobrazowego stanowi zwarty masyw drzew z niewielkimi polankami. Do zachowanych drzew należą: dęby czerwone i szypułkowe, graby, jesion wyniosły (pomnik przyrody o średnicy 4, 40 m), klon pospolity, lipy drobnolistne i szerokolistne, olsza czarna, topola biała, topole kanadyjskie oraz wierzby białe (drzewostan w wieku około 125 lat).
Literatura (chronologicznie):
S. Kowalski, Zabytki środkowego Nadodrza. Katalog architektury i urbanistyki, Zielona Góra 1976, s. 245;
A. Janas, Obiekty zabytkowe w miastach i gminach województwa legnickiego, Legnica 1988, s. 31;
Gmina Grębocice – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (maszynopis – opis planu), Lubin 1991, s. 24, 31-32;
H. Ciesielski, H. Wrabec, Katalog zabytkowych ogrodów i parków województwa legnickiego, Legnica 1997, s. 244;
A. Wrona, L. Dąbrowska, J. Gołubowicz, Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Grębocice w województwie legnickim. Wykaz drzew pomnikowych, maszynopis PAN – Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska w Zabrzu, Zabrze 1997 (passim);
M.R. Górniak, Gmina Grębocice. Informator historyczno-geograficzny, Grębocice-Lublin 2005, s. 46;
A. Bok, M.R. Górniak, T. Mietlicki, Gmina Grębocice na dawnych pocztówkach, Grębocice 2010, s. 100-102;
M.R. Górniak, Pamiętniki i wspomnienia osadników rejonu Gminy Grębocice (zeszyt 3), Grębocice-Lublin 2011, s. 29, 245-251.
Marek Robert Górniak [EZG z. 72, 2012 - Stara Rzeka]
