Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Archidiakonat głogowski
Archidiakonat to urząd i jednostka terytorialna dawnej administracji diecezjalnej, na czele której stał archidiakon, znany od IV w. Nazwa archidiakonat na oznaczenie okręgu podległego władzy archidiakona pojawiła się we Francji w XI w., a w Polsce w XIII w. Archidiakoni zyskali największe znaczenie w zakresie jurysdykcji kościelnej. Już w VIII w. mieli uprawnienia wikariusza biskupiego. Najważniejszym ich uprawnieniem było przeprowadzanie wizytacji kościelnych. W celu usprawnienia zarządu diecezji zaczęto we Francji na początku IX w. dzielić rozległe biskupstwa na kilka archidiakonatów. W XII w. zwyczaj ten dotarł do Polski i Czech. Począwszy od XIII w. następował powolny upadek znaczenia archidiakonatów. Pierwszą wzmiankę o archidiakonach w Kościele polskim przekazał w 1108 r. Gall Anonim. W diecezji wrocławskiej przekazy źródłowe informują o istnieniu archidiakonatów: Wrocław – 1200 r., Głogów – 1228, Opole – 1230, Legnica – 1262. Podział kościelny odpowiadał świeckiemu podziałowi na księstwa. Największym był archidiakonat głogowski. Według dokumentu z 27 X1 1399 obejmował on archiprezbitery (dekanaty): Głogów, Polkowice, Ścinawa, Góra, Wołów, Kożuchów, Zielona Góra, Krosno [Odrzańskie], Żagań, Bolesławiec. Archidiakon w głogowskiej kapitule kolegiackiej zajmował wśród prałatów czwarte miejsce po proboszczu, dziekanie, scholastyku. Wzmiankowany od XIV w. urząd komisarzy biskupich z biegiem stuleci wypierał archidiakonów. Ostatecznym ciosem dla archidiakonatów na Śląsku była sekularyzacja w 1810 r. Zlikwidowano wtedy archidiakonaty w Głogowie, Legnicy i Opolu; we Wrocławiu po 1821 r. (1842). W Głogowie pozostała jedynie godność tytularna. Ostatnim archidiakonem był ksiądz Eugen Kretschmer, zmarły w 1956 r.
Liczba znanych archidiakonów głogowskich została ustalona przez O. Hellmanna w 1938 r. na 48. Ksiądz H. Gerlic odnalazł jeszcze co najmniej 16. Większość z nich byli to ludzie wykształceni, legitymujący się tytułami naukowymi. Urząd archidiakonów głogowskich był przeważnie ukoronowaniem kariery duchownej i na tyle atrakcyjny, że jeden z nich Wilhelm Anton von Pallant zrezygnował z godności biskupa Roermund w rodzinnych Niderlandach.
Literatura: O. Hellmann, Die Archidiakone des Kolegiatstiftes zu Unseren Lieben Frau, Glogau 1938; Schematyzm archidiecezji wrocławskiej, Wrocław 1979; F.X. Seppelt, Real-Handbuch des Bistums Breslau, Breslau 1929; Archidiakonat [w:] Encyklopedia Katolicka, t. I, Lublin 1985; H. Gerlic, Kapituła głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej (1120-1526), Wrocław 1990 (maszynopis pracy doktorskiej).
Jerzy Sadowski [EZG z. 3, 1993 - Archidiakonat głogowski]
