Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Henryk I Brodaty
Książę śląski od 1201 r., pan ziemi lubuskiej i Marchii Łużyckiej od 1211 r., książę krakowski od 1228 r., książę wielkopolski od 1234 r., regent księstwa opolsko-raciborskiego w latach 1237-1238.
Henryk I był najmłodszym synem księcia śląskiego Bolesława I Wysokiego, a wnukiem Władysława II Wygnańca. Data narodzin księcia nie jest znana, przypada według pośrednich danych na lata 1165-1170. Jego matką była Krystyna, druga żona Bolesława Wysokiego, pochodząca z rodziny grafów środkowoniemieckich. Między 1186 a 1190 r. Henryk zawarł małżeństwo z dwunastoletnią Jadwigą, córką Bertolda VI, hrabiego Andechs, księcia Meranu i margrabiego Istrii, oraz jego żony Agnieszki z rodu Wettinów. Samodzielnych rządów Henryk doczekał się na skutek wielkiej śmiertelności w rodzinie książęcej. W chwili obejmowania władzy na Śląsku był człowiekiem dojrzałym, miał trzydzieści kilka lat. Wkrótce po śmierci ojca, stryj Henryka Mieszko Plątonogi odzyskał grody dzielnicy opolskiej. Układ o zrzeczeniu się Henryka pretensji do tej dzielnicy zatwierdził w 1202 r. papież Innocenty III. Po klęsce książę nawiązał porozumienie z Władysławem Laskonogim, któremu odstąpił ziemię lubuską w zamian za kaliską. Równocześnie w 1202 r. udzielił schronienia wygnanym z Wielkopolski Henrykowi Kietliczowi i Władysławowi Odonicowi. O podniesieniu prestiżu Brodatego zadecydował pomyślnie przeprowadzony na zjeździe w Głogowie w 1208 r. arbitraż pomiędzy Laskonogim a jego oponentem Odonicem (zob. hasło w zeszycie EZG 44). Porozumienie głogowskie, mające zjednoczyć rozczłonkowany kraj po śmierci Mieszka Plątonogiego okazało się jednak nietrwałe. W następnych latach książę poświęcał wiele czasu reformowaniu gospodarki swej dzielnicy. Kontynuując politykę gospodarczą ojca, prowadził szeroko zakrojoną akcję kolonizacyjną. Ściągał obcych osadników z Flandrii i Frankonii, popierał również akcję kolonizacyjną Kościoła. Wykorzystując śmierć margrabiego Łużyc Konrada, Brodaty w 1211 r. zajął Lubusz i część marchii łużyckiej. Po odzyskaniu dzielnicy poznańskiej w 1216 r. Odonic, wbrew zawartej umowie nie zwrócił Henrykowi Kalisza. By uniknąć izolacji politycznej, książę Henryk zawarł na zjeździe w Dankowie w 1217 r. porozumienie z Leszkiem Białym. Rok później spotykał się w Sądowlu z Laskonogim. Za dożywotnie oddanie mu Lubusza (warunkiem była wspólna obrona Śląska i marchii dolnołużyckiej przed najazdem zewnętrznym) Henryk został włączony do grona trzech najważniejszych władców Polski. Zawarty w 1218 r. sojusz między Brodatym, Laskonogim i Leszkiem Białym przywrócił krajowi pokój. Podkreślając swoje wejście w krąg polityki ogólnopolskiej, Henryk w ramach akcji misyjnej wysłał do Prus w 1218 r. (i ponownie w 1223 r.) wyprawę wojenną. Pomimo długoletniej współpracy z Leszkiem Białym, w 1225 r. Brodaty wkroczył do Krakowa (wezwali go prześladowani przez Białego przedstawiciele rodu Gryfitów). Musiał jednak z niego zrezygnować. W 1227 r. na zjeździe w Gąsawie na jego uczestników dokonano napadu. Leszek Biały został podczas ucieczki zamordowany przez ludzi Świętopełka pomorskiego. Henryka Brodatego przed ciosami napastników ocalił towarzyszący mu rycerz Peregryn. Możni krakowscy i wdowa po Leszku Białym Grzymisława oddali władzę Laskonogiemu, jednak na skutek konfliktu z Odonicem ten przekazał ją Brodatemu jako swemu namiestnikowi. Podczas zwołanego wiecu do Spytkowa Brodaty padł ponownie ofiarą zamachu ze strony ludzi Konrada Mazowieckiego. Rannego i obezwładnionego księcia porwano i przewieziono do Płocka, gdzie został uwięziony. Udawszy się do Płocka, Jadwiga uzyskała zwolnienie małżonka za cenę wyrzeczenia się pretensji księcia do tronu krakowskiego. W 1229 r. Henryk zebrawszy armię, usunął z ziemi lubuskiej arcybiskupa Albrechta. W 1230 r. po śmierci księcia opolskiego Kazimierza jako opiekun jego synów zajął Opole, a po śmierci Laskonogiego, zgodnie z zawartym wcześniej układem, odziedziczył jego ziemie. Doprowadziło to do walki z Odonicem w Wielkopolsce i Konradem Mazowieckim w dzielnicy krakowskiej. Ostateczny pokój z Konradem Mazowieckim zawarł w 1234 r. W tym roku najechał jeszcze Wielkopolskę i zajął ją po Wartę. Odonicowi pozostawił prawobrzeżną część dzielnicy. Podczas zjazdu w Dankowie w 1236 r. doprowadzono do zaręczyn syna Konrada Mazowieckiego Bolesława z wnuczką Brodatego Gertrudą. W latach 1233-38 Henryk Brodaty stał się najpotężniejszym władcą Polski. Od 1235 r. pozostawał jednak pozostawał w głębokim konflikcie z Kościołem. Arcybiskup Pełka i biskup wrocławski Tomasz oskarżali go o łamanie swobód gospodarczych Kościoła (m.in. biskup żądał od kolonistów składania dziesięcin według polskiego obyczaju). W 1237 r. Brodaty został obłożony klątwą. Powoływane komisje wydawały sprzeczne wyroki. Książę nie doczekał rozstrzygnięcia. Zmarł 19 III 1238 w Krośnie. Mimo ciążącej na nim ekskomuniki został pochowany w ufundowanym przez siebie klasztorze w Trzebnicy, będącym głównym obiektem mecenatu pary książęcej. Będąc znakomitym gospodarzem Śląska, Brodaty dał się również poznać jako budowniczy i mecenas. Działalność budowlana księcia objęła przede wszystkim rezydencje książęce w Legnicy i Wrocławiu. Z małżeństwa z Jadwigą Henryk Brodaty posiadał czterech synów: Henryka, Bolesława, nieznanego z imienia syna zmarłego w dzieciństwie i Konrada Kędzierzawego. Urodziły się im również cztery córki: Agnieszka, Zofia i Anna, zmarłe w dzieciństwie, oraz Gertruda.
Źródła:
M. Bielski, Kronika Polska Marcina Bielskiego, Sanok 1856, t. I (księga I, II, III);
Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego królestwa polskiego, księga piąta i szósta, 1140–1240, Warszawa 1973;
Księga Henrykowska, tłum. Roman Grodecki, Poznań–Wrocław 1949.
Opracowania:
O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895;
Z. Boras, Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1974;
R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, t. I-II, Kraków 1995;
K. Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. I-III, Wrocław 1973;
M. Łodyński, Polityka Henryka I Brodatego i jego syna w latach 1232–1241, „Przegląd Historyczny” tom XIV, 1912, z. 1;
K. Maleczyński, Henryk I Brodaty [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, pod red. K. Lepszego, Wrocław 1960;
A. Marzec, Henryk I Brodaty [w:] Piastowie - leksykon biograficzny, pod red. S. Szczura i K. Ożoga, Kraków 1999;
T. Sadowski, Poczet książąt Wrocławia, Wrocław 1999;
B. Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1997;
B. Zientara, Henryk I Brodaty [w:] Poczet królów i książąt Polskich, pod red. A. Garlickiego, Warszawa 1984.
Piotr Weryszko [EZG z. 70, 2009 – Henryk I Brodaty]
