Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Spis treści[ukryj] |
Równina Szprotawska - geografia i geologia
Równina Szprotawska (dalej: R. S.) stanowi mezoregion w makroregionie Nizina Śląsko–Łużycka (podprowincja Niziny Sasko-Łużyckie w prowincji Niż Środkowoeuropejski).
R. S. to kotlinowate obniżenie dolinne o szerokości około 10 km, zajmujące obszar 530 km kw., ograniczone od północy, wschodu i południa wysoczyznami (Wzgórza Dalkowskie, Wysoczyzna Lubińska) i od zachodu Równiną Borów Dolnośląskich. Przepływa przez nie Szprotawa (dł. rzeki wynosi 56,7 km), prawy dopływ Bobru (zlewnia III klasy). Północne obrzeża R. S. stanowią równinę moreny dennej i wykazują niewielki spadek z kierunku Wzgórz Dalkowskich ku Szprotawie. Dno kotliny (właściwy basen Szprotawy) jest płaskie, podmokłe i rozczłonkowane przez sieć drobnych cieków. Cechuje je wysoki poziom wód gruntowych.
R. S. zajęta jest przez pola uprawne (głównie w części północnej), łąki i pastwiska (które przeważają) oraz nieużytki. Zalesienie jest niewielkie. W środkowej części na północ od Przemkowa znajdują się bagna i stawy hodowlane. Teren ten wraz z otuliną wchodzi w skład Przemkowskiego Parku Krajobrazowego.
Rzeźba powierzchni
R. S. należy do równin staroglacjalnych. Jest to obszar akumulacji glacjalnej i fluwioglacjalnej (wodnolodowcowej), zmieniony holoceńską erozją i akumulacją. W plejstocenie objęty był on dwoma zlodowaceniami: południowopolskim (przed 480-430 tys. lat) i środkowopolskim (przed 240-180 tys. lat). Podczas odwrotu lądolodów następował tu odpływ mas wodnych w kierunku zachodnim. W stadiale Warty płaskodenne kotlinowate obniżenie, wysłane moreną denną obydwu zlodowaceń, zajmowały masy martwego lodu; na obrzeżu, w źródliskowym basenie Szprotawy, osadzały się moreny martwego lodu. Odpływ wód tarasowany był przez Wzgórza Dalkowskie, a od południa ograniczony Wzniesieniami Chocianowskimi – stąd R. S. pozostała w dużej części obszarem zastoiskowym. W okresie zlodowacenia północnopolskiego (przed 60-12,5 tys. lat) obszar R.S. znajdował się w strefie peryglacyjnej. Nastąpiło zamaskowanie i wyrównanie przez akumulację wcześniejszej rzeźby.
W holocenie zachodziły procesy denudacyjne. Szprotawa zasypała dolinę, a następnie zerodowała podłoże, wytwarzając w aluwiach terasy: wysoką nadzalewową i zalewową. W basenie Szprotawy nastąpiła akumulacja torfu o znacznej miąższości. Do zatarcia form rzeźby przyczyniła się sukcesja roślinności. Podczas fazy atlantyckiej dolinę Szprotawy pokrywały lasy liściaste, głównie świetliste dąbrowy. Zniszczyło je ochłodzenie się i suchość klimatu na początku fazy subborealnej. Pozostały po nich pnie dębów („czarne dęby”), tkwiące u podstawy zasypania. Następnie rzeźba została zakłócona przez formy antropogeniczne: Trzebione były lasy. W XIX i XX w. nastąpiło osuszanie bagien i moczarów w celu wykorzystania rolniczego (np. uprawa konopi), utworzono kompleksy stawów hodowlanych (największy: Stawy Przemkowskie, ok. 1000 ha). Obecnie, oprócz struktur osadniczych i komunikacyjnych (obydwie rozłożone są na R.S. nierównomiernie), w krajobrazie wyróżniają się obiekty hydrotechniczne: obwałowania, groble, sieć rowów melioracyjnych i stawów oraz wyrobiska poeksploatacyjne.
Budowa geologiczna
Skały krystaliczne Bloku Przedsudeckiego z proterozoiku, poniżej linii Lubin – Szprotawa zapadają się stopniowo pod utwory młodopaleozoiczne i mezozoiczne Monokliny Przedsudeckiej. Wśród nich znajdują się formacje morskich skał osadowych (cechsztyn) z górnego permu, zawierające rudy miedzionośne. Ich odkrycie w 1957 r., w sąsiedztwie Sieroszowic, dało początek Legnicko-Głogowskiemu Okręgowi Miedziowemu. Na powierzchni występują wyłącznie utwory czwartorzędowe: plejstoceńskie (piaski, żwiry wodnolodowcowe, piaski i gliny zwałowe) i holoceńskie (mułki, piaski i żwiry rzeczne oraz torfy i osady deluwialne). Te ostatnie w dolinie Szprotawy tworzą bagna i torfowiska.
Kopaliny użyteczne
Złoża głębinowe (w północnej części): rudy miedzi, zalegające na gł. 800-1400 m, którym towarzyszą cynk, ołów, sól kamienna, anhydryt i węgiel kamienny. Złoża przypowierzchniowe: torfy w rejonie Nowego Dworu, Nowej Kuźni i Radwanic, obecnie nie eksploatowane, niskowartościowe rudy darniowe (jw.), kruszywa naturalne: żwiry i piaski (eksploatowane), pospółki, gliny i iły.
Gleby
Gleby na R. S. cechuje mozaikowość. Występują tu mady (doliny Szprotawy i Kłębowianki), gleby hydromorficzne w dwóch podtypach: gleby glejowe (rejon Stawów Przemkowskich) oraz gleby wytworzone z torfów niskich i gytii (rejon Radwanic, Nowego Dworu, Dzikowa, Jędrzychówka, Nowej Kuźni), czarne ziemie (niewielkie płaty w rejonie Radwanic i Kłębanowic), gleby brunatne właściwe i gleby właściwe wyługowane (rejon Przemkowskiego Bagna, Stawów Przemkowskich i Sieroszowic).
Literatura:
Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego, Wrocław 1997;
J. Kondracki, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Warszawa 1994;
Merkstoffe aus der Heimatkunde des Kreises Glogau, red. B. Hoffmann, Biegnitz 1939 (maszynopis);
Przemkowski Park Krajobrazowy, praca zbiorowa, Bytom 1997;
W. Walczak, Nad Odrą. Szkice z dziejów przemian krajobrazu geograficznego ziem nadodrzańskich Dolnego Śląska, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974.
Antoni Bok [EZG z. 64/65, 2007 - Równina Szprotawska – geografia i geologia]
