Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Wyszanów
Wieś sołecka w gminie Szlichtyngowa, położona w Pradolinie Głogowskiej przy ujściu Baryczy do Odry. Przed 1945 r. nosiła nazwę Schwusen.
Historia do roku 1945
Osada wzmiankowana w 1307 r. jako własność rycerza Stefana. Stąd też pierwsza nazwa brzmiała ,,Villa Stephani”. W dokumencie z 12 III 1310 książę głogowski Henryk III włączył ją do okręgu prawa miejskiego (weichbildu) Góry. Kolejne zapisane nazwy wsi to: „Swos” (1336), „Swas” (1386), „Swoszino” (1409), „Schvusch” (1528), „Swusyn” (1560). Następnie utrwaliła się forma Schwusen, obowiązująca do 1945 r., a w polskim brzmieniu: Sworzeń (np. na mapie I. Zakrzewskiego w Kodeksie Wielkopolskim).
Z roku 1376 pochodzi pierwsza wzmianka o kościele p.w. św. Michała Archanioła. W 1399 r. parafia należała do archiprezbiteratu w Górze. Z dokumentów z końca XV w. wynika, że należały do niej wsie Dryżyna i Górczyna. Wówczas lub w 1. połowie XVI w. wybudowany został obecny kościół (ruina).
W czasach nowożytnych Wyszanów należał do weichbildu głogowskiego. Wieś znajdowała się przy granicy księstwa głogowskiego z Wielkopolską (której przebieg utrwalony został w recesie granicznym, 1528-1531). Istniały silne kontakty z sąsiednią ziemią wschowską. Pogłębiły się one po założeniu miasta Szlichtyngowa w 1645 r. Udawali się tam do kościoła ewangelicy z Wyszanowa (w czasie reformacji większość mieszkańców przeszła na luteranizm). Podczas wojny trzydziestoletniej kościół w Wyszanowie uległ zniszczeniu i nie został już odbudowany. W 1654 r. parafia została zlikwidowana, katoliccy mieszkańcy przynależeli odtąd do parafii w Żabinie (do 1945 r.).
Wymienieni właściciele majątku rycerskiego Wyszanów, wraz z sąsiednim Świerczowem, to: Kaspar von Braune („von Schwus”) - 1517, Balthazar von Zweck - 1612, Hans Wolff von Rechenberg – 1634. W 2. połowie XVII w. wieku jego posiadaczami stali się Szlichtyngowe: Maksymilian Samuel (1660), następnie Augustyn Konstantyn i Samuel Zygfryd. W 1. połowie XVIII w. dobra należały do Chrystiana Rudolfa von Lüttwitz (1718, 1727), od 1758 r. do hrabiego Fryderyka Leonarda von Logau. Według tabel podatku gruntowego z tego okresu w Wyszanowie znajdowało się (rodziny): 3 kmieci, 15 ogrodników, 9 wolnych chłopów. 12 chałupników i komorników. Około 1790 r., kiedy majątkiem władała wdowa Anna Teresa v. Logau († 1809), znajdowały się, oprócz pałacu: folwark, 2 budynki urzędników, plebania (Pfarrhaus), szkoła, karczma, jeden wolny majątek (Freygut), 2 wiatraki i 18 innych budynków. Było tu 373 mieszkańców. W latach 40. XIX w., gdy właścicielem dóbr był Friedrich Wilhelm von Egloffstein, wybudowany został nowy, okazały pałac wg projektu Carla H. Knoblaucha. W 1866 r. majątek nabył Alfred Gilka (od 1875 r. - Gilka-Bötzow), jako główną siedzibę dla kilku posiadłości, zakupionych przez tę rodzinę w okolicach. Ostatni właściciel, Eberhard Gilka-Bötzow, opuścił Wyszanów na początku 1945 r. W majątku, obejmującym około 500 ha, znajdowały się gorzelnia i fabryka cegły wapienno-piaskowej (Kalksandsteinfabrik). A. Gilka przeniósł z Dryżyny do Wyszanowa siedzibę ochronki „dla podupadłych chłopców” („Alexandrinenhaus”).
W XIX w. Wyszanów osiągnął liczbę 574 mieszkańców (1858). Następnie ich liczba się ustabilizowała na poziomie około 450. Spośród nich w 1925 r. 401 było ewangelikami (posiadali własną szkołę), 53 – katolikami (dzieci uczęszczali do szkoły ewangelickiej, lekcji religii udzielał dojeżdżający nauczyciel; w latach 30. uczęszczali do szkoły w Żabinie).
W początkach XX w. Wyszanów, ze względu na walory krajobrazowe, stał się miejscowością o charakterze letniskowym (reklamowaną jako: „Luftkurort an Wald und Wasser”). Przyczyniły się do tego budowa kolei Głogów - Góra Śląska (1911) i następnie uruchomienie stałej żeglugi pasażerskiej z Głogowa do Chobieni (1925). W Wyszanowie znajdowały się hotel („Strandhotel”), przystań wodna, lokal gastronomiczny i kilka sklepów. Na Baryczy wybudowany został nowoczesny most (zniszczony przez wycofujących się Niemców w 1945 r.); istniała też wisząca kładka metalowa. Transport przez Odrę zapewniał prom w Borkowie.
W styczniu 1945 r. większość mieszkańców ewakuowała się przed nadciągającym frontem. Pozostali zostali po wojnie wysiedleni do Niemiec.
Literatura:
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991;
dr Ziołecki, Historia miasta Góra 1300-1900, Góra 2000;
H. Hoffmann, Die katholischen Kirchen des Landkreises Glogau, Breslau 1937;
Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich z około 1765 r., oprac. Z. Kwaśny i J. Wosch, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975;
F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, t. 10, Brieg 1791.
Józef Cwynar [EZG z. 68, 2008 - Wyszanów - historia do 1945 r.]
