Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Granica państwowa w głogowskiem w 1920 roku
Klęska Niemiec w I wojnie światowej rozbudziła nadzieje Polaków na przyłączenie Wielkopolski i części Śląska do odradzającej się Rzeczpospolitej. Na pograniczu ziemi głogowskiej (Dolnego Śląska) i wschowskiej (Wielkopolski) znajdują się między innymi wsie: Brenno (niem. Brenno) i Wijewo (Weine), gdzie wówczas mieszkało około 99% rdzennych Polaków. Nieliczni Niemcy, głównie napływowi, pełnili funkcje dzierżawców domen państwowych, nauczycieli i urzędników dworskich. Od początku XX w. w okolicach Sławy obserwowano wzmożony napływ Polaków, którzy łacznie kupili od Niemców 101 gospodarstw. „(...) Już przed wojną terenowi Sławy Śląskiej groziło niebezpieczeństwo zalania przez żywioł polski, napierający z poznańskiego” - pisał w Poufnym Memoriale głogowski landrat. Przyjazd do Poznania 26 XII 1918 r. Ignacego Paderewskiego, wieść o planowanym powrocie „Błękitnej Armii” gen. J. Hallera oraz niepewny rezultat toczących się w Wersalu obrad, doprowadziły 27 XII 1918 r. do wybuchu powstania wielkopolskiego. Na początku działań zbrojnych Polacy chcieli zająć w dniu targowym 9 I 1919 r. Wschowę. Jednakże przybyły z frontu niemiecki major Schuch ubiegł ich, organizując Grenzchutz we Wschowie i pobliskich miejscowościach. Amunicję i broń otrzymał z garnizonu w Głogowie. Jeszcze w styczniu aresztowano działaczy polskich we Wschowie, których uwięziono w Żaganiu. Niespokojnie było też w samym Głogowie. Nastroje rewolucyjne spotęgowały wystąpienie miejscowego garnizonu 9 I 1919 r., w którym służyli także Polacy. Przeciwko rozprzestrzenianiu się powstania wielkopolskiego wprowadzono w styczniu 1919 r. w powiecie głogowskim „stan oblężenia”. Rada Żołnierzy V Korpusu w Głogowie wydała odezwę, wzywającą Niemców do organizowania się przeciwko Polakom, którzy ich zdaniem chcieli dokonać przewrotu bolszewickiego. W tym celu utworzono ochotnicze oddziały Freiwilligenkorps Schlesien. Dalsze niepokoje społeczne w Niemczech (do 1920 r.) pokrzyżowały ich plany. Natomiast Polakom w przygranicznych wsiach udało się skonfiskować pojedyncze sztuki broni oraz zorganizować Straż Ludową, mającą odeprzeć ewentualne ataki Grenschutzu. Nie uchroniło to jednak Sławy od zajęcia jej przez wojsko niemieckie. Były też wsie, które nie opowiedziały się po żadnej stronie konfliktu np. Potrzebowo (Scharne) i Śmieszkowo (Lache). W tym okresie korespondencja i prasa z Niemiec docierała do obsadzonego przez Polaków Wijewa dzięki listonoszowi przejeżdżającemu przez „ziemię niczyją” między wspomnianym Śmieszkowem a Potrzebowem, aby odebrać ją z poczty niemieckiej w Sławie. Do regularnych działań zbrojnych na powyższym terenie nie doszło. Jednak, mimo zawartego 16 II 1919 r. rozejmu w Trewirze miał miejsce koło Potrzebowa krwawy incydent. 16 IV 1919 r. żołnierze niemieccy w pościgu za dezerterem przypadkowo zastrzelili dwóch Polaków (ojca i córkę). Na początku maja 1919 r. pojawiły się pierwsze wzmianki prasowe o zbliżającym się podpisaniu traktatu wersalskiego oraz o ustaleniu kształtu granicy państwowej - korzystniejszym dla Niemców. Niepewność spotęgowało wkroczenie 17 I 1920 r. Grenzchutzu do Wijewa. Po licznych protestach w Warszawie i na łamach prasy poznańskiej, wieś tę w dniu 25 I 1920 r. wizytowała Międzysojusznicza Komisja, w celu ostatecznego wytyczenia granicy niemiecko - polskiej na tym odcinku. Komisja składała się z oficerów Ententy: angielskich, francuskich, japońskich i włoskich oraz z przedstawicieli rządów polskiego i niemieckiego. Kilka miesięcy później, w lipcu 1920 r. powstanie granicy niemiecko - polskiej na płn.-wschodnim obrzeżu ziemi głogowskiej stało się faktem. 10 miejscowości w pobliżu Sławy, m.in. Potrzebowo, Brenno i Wijewo, przyznano Polsce. Na wieść o tym ludność rozpoczęła gorączkowe zakupy. Polacy nabywali artykuły przemysłowe w Głogowie i Wschowie, natomiast Niemcy żywność w pobliskich miejscowościach. Większość mieszkańców narodowości niemieckiej w pośpiechu wyprowadziła się z omawianych wsi. 17 VII 1920 r. do Brenna, Potrzebowa i Wijewa wkroczyło Wojsko Polskie. Po stronie Niemiec zostały: Cegłówka (Ziegelvorwerk), Przybyszów (Pürschkau), Przylesie (Waldvorwerk), Sława (Schlawa), Wróblów (Sperlingswinkel). Kilkanaście lat później, niemiecki nauczyciel zapisał: „(...) Przez granicę przechodzi Kościelna Droga Potrzebowska. Tutaj znów znajduje się bariera. Nasze myśli przelatują do niemieckich braci i sióstr w Potrzebowie. Przed wyznaczeniem granicy, co niedzielę przychodzili oni do kościoła w Sławie. Teraz płyną dzwony tylko z daleka jako niedzielne pozdrowienie z ojczyzny (...)”.
Literatura:
E. Franke, Schlesiersee die Stadt am grössten See Schlesiens, Schlesiersee (około 1937-1938);
Głogów - zarys monografii miasta, pr. zb. pod red. K Matwijowskiego, Wrocław-Głogów 1994;
J. Stępczak, Poufny memoriał Niemiecki z roku 1937 o położeniu Powiatu Głogowskiego, Poznań 1959;
J. Stępczak, Lata 1918/19/20 w północno-zachodnim rejonie pow. Wschowa, „Rocznik Lubuski”, nr l, Zielona Góra 1959;
Mapa powiatu głogowskiego z 1934 r.
Artur Pacyga [EZG z. 43, 1997 – Granica państwowa w głogowskiem w 1920 r.]
