Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Spis treści |
Grodziszcze
Wieś położona w gminie Grębocice, w odległości 19 km na południowy wschód od Głogowa. Usytuowana jest na wysokości 99 m n.p.m., u podnóża Wzgórz Polkowickich, na wschód od Grodowca.
Nazwa wsi
W dokumencie z 1320 r. wieś występuje pod nazwą Grodis, a w dokumentach z 12 I 1419 oraz 15 XI 1473 - Gradis. Podobne zapisy spotyka się jeszcze na mapach z XVIII w., jednak utrwalała się forma Groß Gräditz, pod wyłącznie którą wieś występuje w XIX-XX wieku.
Archeologia Grodziszcza
Miejscowość posiada wczesną tradycję osadniczą. W jej rejonie odkryto liczne stanowiska archeologiczne, w tym ślady osad neolitycznych i grodzisko plemienne. Znaleziska archeologiczne dowodziły, że grodzisko to leżało na terenach bagiennych i wsparte było na pniach. Podczas prac archeologicznych odnaleziono tu przedmioty rogowe, kościane i kamienie młyńskie. Pomiędzy Grodziszczem i Grodowcem znajdują się wzniesienia o nazwach Ofiarna Góra, Święta Góra i Winnica.
Historia do roku 1945
Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1 XI 1302. Dokument stwierdzał, iż proboszcz Fryderyk z Hochkirch (Grodowiec) wraz z Dietrichem von Zedlitz przybyli do dziekana głogowskiej kolegiaty w sprawie dziesięcin na nowo założonej wsi Grotiscz. W początkach XIV w. Grodziszcze były własnością von Zedlitzów, w XVI w. należały do braci von Pusch, następnie poświadczony jest Kacper Rackewitz. Według wizytacji kościelnej z XVI w. Grodziszcze należało do tzw. II Kanonikatu w ramach biskupstwa wrocławskiego (zachowały się protokoły z około 1580 r. Jana Brigera - kanonika katedry i kościoła Świętego Krzyża we Wrocławiu, archidiakona, a następnie proboszcza kolegiaty w Głogowie). Pod koniec XVII w., a również w XVIII w. miejscowość była w posiadaniu rodu von Stosch (baron von Stosch z Grodziszcza został w 1741 r. pierwszym landratem utworzonego powiatu głogowskiego). Do dóbr należały sąsiednie Grzegorzowice (Gregersdorf). Zimmermann podaje jako właściciela Grodziszcza Hansa Ernsta von Niebelschütz. Od 1791 r. do schyłku XIX w. byli to Kollerowie z Chobieni.* Następnie właściciele często się zmieniali, a z początkiem drugiej dekady XX w. majątek stał się własnością skarbu państwa (Preussischer Domänenfiskus). Od 1939 r. do końca II wojny św. właścicielami była rodzina Krüger. W 1900 r. Grodziszcze liczyły 174 mieszkańców, a majątek (Gutsbezirk) – 91. W 1925 r. było łącznie 265 mieszkańców. Przeważali wśród nich katolicy (w 1929 r. - 133 katolików i 101 protestantów), należący do parafii w Grodowcu. W Grodziszczu (Groß Gräditz) znajdował się urząd stanu cywilnego, któremu podlegały również wsie Grodowiec (Hochkirch) i Proszyce (Porschütz). Od 1937 r. Grodowiec i Grodziszcze tworzyły gminę Hochkirch, której część stanowiło Grodziszcze - odtąd pod zmienioną nazwą Hochkirch OT Burgdorf.
Historia po roku 1945
Po II wojnie światowej Grodziszcze należało do gminy Grębocice. W lipcu 1945 r. wybrany został sołtys (Jan Makać). W 1946 r. wieś nosiła nazwę Wielki Grodziec. W latach 1954-57 należała do gromady Retka (Retków), a po jej rozwiązaniu – do gromady (od 1972 r. - znów gminy) Grębocice. Obecnie w Grodziszczu mieszka około 60 osób.
Zespół dworski
Najstarszymi częściami miejscowości są zagrody położone w jej wschodniej części wsi oraz pozostałości zabudowań folwarcznych. Założenie dworskie wpisane zostało do rejestru zabytków. Z pałacu - dawnej siedziby rycerskiej – zachowały się jedynie ruiny. W pozostałości parku najcenniejsza jest aleja, założona ok. 1800 r. i obsadzona głównie dębami szypułkowymi. Ta część parku, będąca we władaniu gminy, została w ostatnich latach poddana rewitalizacji i zagospodarowaniu.
- W 1831 r. sporządzony został reces uwłaszczeniowy między Ernstem Heinrichem S. von Üchtritz a gminą Grodziszcze z Grzegorzowicami, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens II. Kreis und Stadt Glogau [oprac. K. Wutke], „Codex diplomaticus Silesiae“, t. XXVIII, Breslau 1915, s. 233. Red.
Literatura (chronologicznie):
Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich z około 1765 r., oprac. Z. Kwaśny i J. Wosch, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 9;
F.A. Zimmermann F.A., Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Brieg 1791, s. 261 i n.;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991, passim;
W. Nawrocki, Zmiany administracyjne powiatu głogowskiego w Polsce Ludowej (maszynopis), 1968, passim;
H. Gerlic, Kapituła głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej (1120-1526), Gliwice 1993, s. 82;
H. Ciesielski, H. Wrabec, Katalog zabytkowych ogrodów i parków województwa legnickiego, Legnica 1997, s. 97;
A. Wrona, L. Dąbrowska. J. Hołubowicz, Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Grębocice w województwie legnickim. Wykaz drzew pomnikowych [maszynopis PAN – Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska w Zabrzu], Zabrze 1997, passim;
M. Białek, M. Cichocki, Plan rozwoju wsi Grodziszcze. Zadbajmy o nasz krajobraz [maszynopis Akademii Rolniczej we Wrocławiu], Wrocław [2006].
Marek R. Górniak [EZG z. 70, 2009 – Grodziszcze]
