Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Kauschke Joseph
Nauczyciel zasłużony dla katolickiego szkolnictwa elementarnego, badacz folkloru górnośląskiego.
J. Kauschke urodził się w 1733 r. w Buczynie pod Głogowem. Kształcił się w Żaganiu, Głogowie, Poznaniu i Berlinie. W latach 1775-1779 mieszkał we Wrocławiu, później w dzierżawionym folwarku w Gardłowie pod Gliwicami. Jako nauczyciel zajmował się reformą katolickiego szkolnictwa elementarnego na Śląsku. Wiele lat przebywał w Polsce, gdzie prawdopodobnie poznał także język polski, co niewątpliwie pomagało mu w kontaktach z ludnością śląską. Na szczególną uwagę zasługują dokonania Kauschkego na polu ludoznawstwa. W opinii badaczy uchodzić może za pioniera etnografii na Śląsku. Jako dzierżawca majątku miał „(...) dość sposobności by poznać lud, zajmujący się uprawą roli”. Rezultaty swych obserwacji zawarł w artykule pt. O zwyczajach weselnych Polaków na Górnym Śląsku, opublikowanym w czasopiśmie „Schlesische Provinzialblätter” w 1788 r. Dokładny opis zwyczaju, poszczególne fazy wesela, zrękowiny, sposób zapraszania gości, opis kapeli weselnej, ma szczególną wartość źródłową, ponieważ już w pierwszej połowie XIX w. niektóre z tych form zaginęły. Tak więc zapiski Kauschkego są jedynym źródłem pozwalającym późniejszym badaczom zrekonstruować pewne zjawiska folklorystyczne. Prawdopodobnie z jego materiałów korzystał Józef Lompa w pierwszej połowie XIX w. W drugim artykule, opublikowanym w 1792 r. Kauschke dał interesujący opis zjawisk z życia codziennego Ślązaków, między innymi odpustu. Pisał: „Największa rozpusta na wsi jest zawsze w dni odpustowe, z których na szczęście wiele zostało przeniesionych na niedzielę (...) nadużycia w karczmach nie mają granic...”. W innym miejscu przedstawił typowo śląski zwyczaj karnawałowy zwany babskim combrem, obchodzony w środę popielcową. Zadziwiająca jest precyzja w opisywaniu obserwowanych zjawisk, jak również świadomość ich wagi. Szczególnie dużą wartość mają uwagi Kauschkego na temat moralności ludowej. Zjawiska, które opisywał, niepokoiły go. Patrzył bowiem na nie jako dzierżawca folwarku i chlebodawca. Szczególnie surowo oceniał powszechnie występujące wady, głównie skłonność do alkoholu, lenistwo oraz niechętny stosunek do pracodawcy i obowiązków pańszczyźnianych. Chciał tymi sprawami zainteresować odpowiednie władze, widząc jednocześnie ratunek w podnoszeniu poziomu wychowania i oświaty wśród ludności wiejskiej.
Literatura:
L. Dubiel, Gliwickie materiały etnograficzne z XVIII wieku [w]: „Zaranie Śląskie”, 1961, R. 24. z. l. s. 63-78;
K. Moszyński, Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej i etnologii, Wrocław 1958;
J. Pośpiech, Tradycje folklorystyczne na Śląsku w XIX i XX wieku (do roku 1939), Warszawa 1977;
A. Rombowski, Kauschke. Początki polskiej etnografii na Śląsku, [w]:„Zaranie Śląskie”, 1959, R. 23, z. 3, s. 83-89.
Andrzej Kurzak [EZG z. 40, 1996 – Kauschke Józef], Red. 2008
