Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Spis treści |
Kurów Wielki – kościół pw. św. Jana Chrzciciela
Kościół w Kurowie Wielkim był do 1945 r. kościołem parafii Gross Kauer, archiprezbiteratu Głogów. Po II wojnie św. jest kościołem parafialnym dekanatu Głogów–Zachód. Do parafii należą miejscowości: Kurów Wielki, Dalków, Domaniowice, Gostyń, Mierzów, Szczepów, Śrem, Witanowice, Zameczno, Kłoda i Żukowice. Kurów Wielki wymieniony został w dokumentach po raz pierwszy w 1266 r., kościół – w 1376 r. Obecny kościół zgodnie z tradycją ufundował Bernhard Gorschimko z Gostynia w 1497 r. W XVI w. od płn. dobudowano kaplicę. Kościół został wymurowany z cegły i kamienia polnego. Jednonawowy z prostokątnym prezbiterium, do którego od północy przylega wieża i zakrystia. Mury zewnętrzne wzmocniono przyporami. Na zewnętrznych ścianach kościoła oraz we wnętrzu znajduje się najliczniejszy w regionie głogowskim zespół płyt nagrobnych z XVI i XVII w.
Zachowane wyposażenie wnętrza zawiera elementy z całej historii kościoła, od gotyku do czasów współczesnych. Godne uwagi są: kamienna chrzcielnica z 1624 r. i ambona z 1625 roku. W latach 90. odkryto i odsłonięto na ścianie północnej relikty późnogotyckich fresków. W kościele znajdują się polichromowane skrzydła późnogotyckiego tryptyku z końca XV w. oraz trzy barokowe ołtarze z pocz. XVIII w., z których jeden zawiera rzeźby późnogotyckiego tryptyku (pocz. XVI w.). Przy łuku tęczowym rzeźbione w marmurze barokowe epitafium Franciszka Karola Bronne wicehrabiego Montague. Strop kościoła drewniany, malowany przez J. Hoffmanna. Obraz głównego ołtarza namalował malarz głogowski J.G. Reinitius w 1753 r. Przedstawia on patrona kościoła św. Jana Chrzciciela.
Literatura:
H. Hoffmann, Die katholischen Kirchen des Landkreises Glogau, Breslau 1937;
S. Kowalski, Zabytki środkowego Nadodrza, Zielona Góra 1976;
Schematyzm diecezji gorzowskiej, 1988;
F.X. Seppelt, Real-Handbuch des Bistums Breslau, Breslau 1929.
Jerzy Sadowski [EZG z. 15, 1994 - Kurów Wielki – kościół pw. św. Jana Chrzciciela], Red. 2008
Ambona
Ambona, umieszczona przy łuku tęczowym, pochodzi z 1625 r. Fundatorem jej był Caspar von Glaubitz z sąsiedniego Regowa (przysiółek Dalkowa). Z uwagi na duże walory snycerskie i unikalną polichromię ambonę zalicza się do wybitnych wyrobów rzemiosła artystycznego późnego renesansu w zachodniej części Dolnego Śląska .
Obiekt wykonano z drewna w typie ambon nadwieszonych. Składa się z kilku podstawowych elementów: korpusu wykonanego w rzucie sześcioboku z czteroma arkadowymi ściankami, w których na konsolach umieszczono płaskorzeźbione figury czterech ewangelistów . Na górze umieszczono fryz z inskrypcją w języku łacińskim zawierającą ich imiona. Górną część ambony zdobi dyskretny baldachim na rzucie sześcioboku z bogatym elementem dekoracyjnym w postaci grzebienia ażurowego i ornamentu okuciowego. W środkowej części, pomiędzy korpusem a baldachimem, na ścianie w tzw. zaplecku umieszczono obraz z 1625 r., z namalowaną sceną Chrystusa nauczającego. Również na obrazie znajduje się napis według ewangelii św. Mateusza 11,25: „Wysławiam Cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, że zakryłeś te rzeczy przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś je prostaczkom”. (tłum. Biblia Tysiąclecia). Na nadprożu bramki dostrzegamy sentencję skierowaną do wstępującego na ambonę kaznodziei: ”Niech milczą filozofowie, a mówią apostołowie”. Na płycie parapetu schodów w namalowanym medalionie umieszczono inicjały fundatora lub fundatorów: „C.v.G.” (Caspar von Glaubitz) i „M.C.C.B.” (zapewne jeden z członków rodziny Braunów). W górnej części parapetu schodów znajduje się napis: „1625 r. szlachetny, wielmożny i wzięty Caspar Glaubitz z Regowa [Rhey] sprawił, że wystawiono i wymalowano tę ambonę na chwałę Boga i dla uczczenia pamięci rodziny” (tłum.).
Literatura:
J. Harasimowicz, Treści i funkcje ideowe śląskiej Reformacji 1520-1650, Wrocław 1986;
S. Kowalski, Zabytki Środkowego Nadodrza, Zielona Góra 1976;
J. Pokora, Sztuka w służbie Reformacji Śląskiej ambony 1550-1650, Warszawa 1982;
Studium historyczno-stylistyczne wystroju kościoła w Kurowie W., Wrocław 1977 (maszynopis).
Józef Cwynar[EZG z. 21, 1994 - Kurów Wielki – ambona w kościele pw. św. Jana Chrzciciela] Red. 2008
Chrzcielnica
W kościele znajduje się jeden z cenniejszych obiektów rzemiosła artystycznego. Jest nim chrzcielnica późnorenesansowa, kamienna, pochodząca z okresu reformacji z XVII w. Do dziś na Śląsku zachowało się około 120 obiektów wywodzących się w większości z drugiej połowy XVI i XVII w., w tym 40 posiada dekorację figuralną, bądź reliefową, a w mniejszym stopniu postacie pełnoplastyczne. Dzieła te są najczęściej wykonane z materiałów skalnych, takich jak: piaskowiec, marmur, granit lub rzadziej spotykany serpentynit, alabaster czy też drewno.
W programach ideowych chrzcielnic stosowano zasadę, aby były one zgodne z treściami liturgicznymi wyznania protestanckiego, związanego z aktem chrztu, z ceremonia modlitwy, czytaniem Pisma Św. i wyznaniem wiary. Kształt chrzcielnicy zbliżony do kielicha posiadał niezwykłe wartości symboliczne, tak aby sakramenty chrztu i eucharystii modły łączyć się z symboliką grobu Chrystusa, czy też otwartego boku Zbawiciela, z którego wypłynęła po śmierci na Krzyżu św. Krew i woda. Chrzcielnice spełniały ważną funkcję dlatego wykonywano je o znacznych rozmiarach i były istotnym elementem wyposażenia świątyni. Składają się z czterech podstawowych elementów: stopy, trzonu, czaszy i pokrywy.
Chrzcielnica w Kurowie Wielkim posiada stopę wykonaną na układzie kwadratu, z której trzon wychodzący zwęża się ku górze. Natomiast na czterech ścianach bocznych stopy umieszczono płaskorzeźbione kartusze herbowe znanych w okolicy rodów szlacheckich: Rechenberg, Tschammer, Pliess, Pentzig, Nimmitz i Kittlitz, pod którymi zostało wymienione nazwisko fundatora. Również na każdej ze ścian kwadratu wyryto pojedyncze cyfry tworzące datę powstania: 1607. Na czaszy ośmiobocznej umieszczono w 4 polach po dwie płaskorzeźby przedstawiające sceny ze Starego Testamentu – Arkę Noego i Przejście Żydów przez Morze Czerwone oraz dwie sceny z Nowego Testamentu – Obrzezanie Chrystusa i Chrzest Jezusa w Jordanie. W mniejszych polach, we wnękach ulokowano postacie czterech ewangelistów, nad którymi widoczny jest motyw muszli i napisane zostały ich imiona. W dolnej części czaszy wykonano dekorację składającą się z główek aniołków. Od góry chrzcielnicę zamyka pokrywa drewniana z dekoracją w postaci wolut akantowych. Cały obiekt został pomalowany w jaskrawych kolorach.
Literatura:
J. Harasimowicz, Treści i funkcje sakralne sztuki śląskiej Reformacji 1520-1650, Wrocław 1986;
S. Kowalski, Zabytki środkowego Nadodrza, Zielona Góra 1976;
Studium historyczno – stylistyczne wystroju kościoła w Kurowie Wielkim, PP PKZ Wrocław 1977 (maszynopis).
Józef Cwynar [EZG z. 23, 1994 - Kurów Wielki – chrzcielnica w kościele parafialnym]
Płyta nagrobna Franciszka Karola Bronne
Wykonana z szarego marmuru płyta nagrobna Franciszka Karola Bronne wicehrabiego de Montagu (1635–1707) znajduje się wewnątrz kościoła, po północnej stronie ściany tęczowej. Przedstawia stojącą postać zmarłego z buławą w prawej ręce, a lewą opartą na biodrze, przy którym zwisa rękojeść miecza zachodzącego głownią do tyłu. W tle znajdują się sztandary bojowe, lufy armatnie, bojowe trąbki. Przy prawej nodze leży wspaniały hełm będący częścią zbroi, w którą odziany jest zmarły. Na głowie peruka, tak charakterystyczna dla epoki baroku. Powierzchnię płyty po bokach postaci wypełniają tarcze herbowe jego przodków. Jeden z nich, Antonius de Bronne wicehrabia de Montagu, przewodniczył Tajnej Radzie króla Anglii Henryka VIII, był wielkim koniuszym i generałem kawalerii królewskiej. Całość wizerunku uzupełnia, umieszczony na dole płyty, kartusz z łacińską inskrypcją. Dowiadujemy się z jej treści: „ Marmurowego pomnika jest wart heroiczny duch jego Ekscelencji Franciszka Karola Bronne wicehrabiego de montażu, dziedzica na Szczepowie, Kurowie Wielkim i Domaniowicach, który wiele lat służył w cesarskiej armii, potem w wojsku króla polskiego i elektora saskiego, jako generał wachmistrz i pułkownik kirasjerów. Przynależny do najczystszej szlachty angielskiej, potwierdził krwią swoją działalność. Bogu i wierze katolickiej oddany, walczył dla cesarza i Rzeszy ponad 500 miesięcy, prawdziwy weteran wojen. Na koniec, gdy oparł się wszystkim zawieruchom wojen, zabrała go śmierć w dzień Trzech Króli, w Szczepowie 1707 roku w wieku 72 lat”. Inskrypcja kończy się prośbą o modlitwę, zawierającą chronostych: „DIC et praeCare reqVIeM”. Suma liter - cyfr daje 1707 rok. Kompozycja i sposób prezentowania postaci zmarłego powtarza styl płyt nagrobnych, ukształtowany jeszcze w XVI w., a kontynuowany przez cały wiek XVII. Wszelako nowym zjawiskiem jest odejście od ściśle frontalnego, nieruchomego ujęcia i dążenie do oddania ruchu. Postać – prawie całkowicie wydobyta z tła – jest zwrócona ¾ w lewo z wygiętym do tyłu tułowiem, a ciężar ciała spoczywa na prawej nodze, przy czym lewa jest wysunięta nieco do przodu. Bardziej naturalne są gesty. Rysy twarzy wskazywałyby na to, że artysta oddał jej właściwy wygląd. Stwarza to wrażenie bliskości osoby zmarłej (a przecież – dzięki sposobowi przedstawienia – żywej) ludziom przebywającym w świątyni. Atrakcyjna forma tej płyty nagrobnej, różniącej się znacznie od znajdujących się w tzw. kaplicy grobowej, a wykonanych z piaskowca, płyt wcześniejszych właścicieli okolicznych włości, świadczy o poczuciu wyższości i ważności własnej osoby, właściwym dla ludzi epoki baroku. F. K. Bronne był taką osobą. Należał do cesarskiej kasty wojskowej, nowej arystokracji, która zlecała wykonanie tego typu nagrobków, dokumentujących swoją formą wizualną przynależność do stanu szlacheckiego. Jest rzeczą znamienną, że w tym samym czasie w sąsiedniej Polsce rozpowszechniony był typ nagrobków klęczących. Trwanie tradycji nagrobków renesansowych na Śląsku miało swoje odniesienie na Słowacji i w Siedmiogrodzie oraz w Czechach. Nieznany jest czas powstania i autor nagrobka. Niektórzy historycy sztuki przypisują autorstwo dzieła nieznanemu mistrzowi SM – uczniowi F. J. Mangoldta. Wówczas należałoby przyjąć, że powstało ono w latach 20. XVIII w. Inni przesuwają czas powstania nagrobka na koniec XVII w., a więc na ostatnie lata życia fundatora, co nie było rzadkim przypadkiem.
Literatura:
T. Chrzanowski, Płyty nagrobne z postaciami w XVI-XVIII wieku na Śląsku Opolskim, „Rocznik Sztuki Śląskiej”, t. 7, 1970;
J. Harasimowicz, Mors janua vitae. Śląskie epitafia i nagrobki wieku reformacji, Wrocław 1992;
H. Hoffman, Die katholischen Kirchen des Landkreises Glogau, Breslau 1937;
K. Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986;
J. Kłębowski, Dzieje sztuki polskiej, Warszawa 1987.
Andrzej Kurzak [EZG z. 26, 1995 - Kurów Wielki – płyta nagrobna Franciszka Karola Bronne]
