Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Nosocice – historia do roku 1945
Osiedle Głogowa (do 1984 r. wieś sołecka w gminie Głogów) położone w Pradolinie Głogowskiej, na lewym brzegu rzeki Czarnej, ok. 3 km na wschód od Głogowa.
Nazwa
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1299 r. (Nasecicz) i znajduje sie w dokumencie potwierdzającym jej sprzedaż. Nazwa wsi ulegała wielu zmianom i w zapisach przybierała różną formę: 1328 (Nassuicz), 1389 i 1457 (Nasticz), 1449 i 1451 (Nasseticz) 1474 (Nastitcz), 1591 (Nasewitz), 1791 (Nostwitz), 1845 (Nosswitz, Noswitz), 1900 (Nosswitz). Od 1938 r. wieś nosiła nazwę Urstetten. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od słowiańskiego „nos” lub pierwszego jego właściciela z tak dużym atrybutem na twarzy, albo też ptaka z długim nosem – bociana.
Historia do połowy XIX wieku
W dokumencie z 29.09.1299 r. książę Henryk III głogowski: zatwierdził kupno wsi Nosocice przez mieszczanina głogowskiego Jana z Merbothewald od Dzierżka z Osetna. Dokument uznawany jest jako zapoczątkowujący posiadanie wsi przez miasto Głogów. Odtąd, aż do połowy XIX w. Nosocice opisywane są jako jedna z 17 wsi miejskich. Była ona w XIV w. wydzierżawiana (np. od 9.01.1364 r. dzierżawcą wsi był Tylon Zorow). W 1473 r. książę Henryk XI głogowski zrezygnował „po wsze czasy” z roszczeń do czynszów w naturze i pieniądzu z Nosocic, na korzyść mieszczan głogowskich (którzy kilkanaście lat wcześniej wygrali proces z Henrykiem IX o prawo do pobierania czynszów z tej wsi). Przed 1583 r. wieś leżała nad Odrą. Odtąd rzeka płynęła na wprost, w kierunku wsi Serby, wykorzystując do tego celu stare koryto Baryczy. Wysychająca odnoga Odry zasilana była dopływem Schwarzwasser (Czarna), przedłużeniem obecnej Rudnej. Podgłogowskie Nosocice często doznawały szkód w trakcie oblężeń i walk toczonych o miasto i twierdzę Głogów. Osada była kilkakrotnie niszczona, m.in. przez wojska króla Macieja Korwina w 1488 r., dragonów Lichtensteina w 1628 r., oddziały Szwedów w 1642 r. Nie oszczędziły jej także wojska pruskie w 1741 r. i oddziały bawarskiej kawalerii w 1806 r. Jesienią 1813 r. okolica była terenem walk między pruskim korpusem oblężniczym a francuska załogą Głogowa. Nosocice ponosiły również straty na skutek powodzi. Zarówno po zniszczeniach powodziowych, jak i wojennych, trzy folwarki miejskie odbudowywano. Przynależność wsi do miasta nie wpływała pozytywnie na jej rozwój. Miejscowy urząd sołtysa (Gerichtsscholz) wykupiony został od miasta w 1755 r. przez rodzinę Anders. Około 1765 r. Nosocice zamieszkiwało 16 rodzin kmieci, 6 zagrodników, 8 chałupników i komorników, 2 rzemieślników. Natomiast w 1791 r. wieś posiadała 1 karczmę, 15 gospodarstw chłopskich, 6 zagrodników, 3 chałupników, 1 wiatrak oraz 12 innych domów. Razem było 38 tzw. „dymów” – z 204 mieszkańcami. Liczba ludności w 1845 r. wynosiła 299 osób, w 1858 r. – 349.
Historia od połowy XIX wieku
Po 1850 r. ludność wsi uwolniona została od zależności feudalnych na rzecz Głogowa. Miasto sprzedało posiadane dotąd grunty; nabyli je bogatsi chłopi. Gmina wiejska uzyskała samodzielność, zniesiono sołtysostwo i utworzono zarząd gminny (Gemeindevorstand), któremu przewodził naczelnik (Gemeindevorsteher). Władzę policyjną pełnił od 1874 r. rewir policyjny (Amtsbezirk). W tym samym roku utworzono urząd stanu cywilnego (Standesamt). Obydwa urzędy miały siedzibę w Żarkowie. Dopiero od ostatniej ćwierci XIX w. datuje się szybki rozwój Nosocic. Związane to było z budową kolei (1871; stacje w Krzepowie i Żarkowie Dolnym), regulacją Odry i budowa wałów (wzdłuż Odry i Czarnej), a przed wszystkim z burzliwym rozwojem przemysłu w sąsiednim Żarkowie Dolnym (stocznia, cukrownia i mniejsze zakłady). Wybudowana w 1897 r. cukrownia (Zuckerfabrik Glogau GmbH) zatrudniała podczas kampanii 526 pracowników, będąc jednym z największych zakładów przemysłowych w powiecie głogowskim. W 1910 r. Nosocice liczyły 986 mieszkańców. Po 1907 r. wieś zelektryfikowano. Głównym zakładem przemysłowym była fabryka pieców Hermanna. Zabudowa wsi wzdłuż głównej drogi uzyskała charakter podmiejski. W pozostałej części przeważały gospodarstwa rolne; było ich 30, w tym 10 dużych (najwięcej gruntów posiadała rodzina Anders). Po I wojnie światowej spadła liczba mieszkańców. W 1925 r. było ich 693 (1930 r. – 743). Spośród nich 436 było wyznania protestanckiego, a 237 rzymsko-katolickiego. Protestanci należeli do parafii w Głogowie. Posiadali własną szkołę we wsi (budynek z 1891 r.). Katolicy należeli do parafii w Krzepowie i uczęszczali do tamtejszej szkoły (u siebie mieli niewielką kaplicę, wybudowaną w 1889 r. przez J. Andersa). Wierni z Nosocic byli fundatorami części wyposażenia kościoła p.w. Najświętszego Serca Jezusowego w Krzepowie (wybudowanego w 1910 r.): chrzcielnicę ufundował H. Meissner, a ambonę R. Anders. Wybudowany w 1912 r. na granicy z Krzepowem cmentarz, wspólny dla obydwu wyznań, użytkowany był przez obydwie wsie. W wyniku reformy administracji terenowej, z dniem 1 IV 1938 utworzona została zbiorcza gmina, obejmująca oprócz Nosocic (Nosswitz) Żarków (Zarkau) i Widziszów (Weidisch), pod nazwą: Urstetten. Miała ona pow. 570 ha i liczyła w 1939 r. 975 mieszkańców. W granicach gminy pozostały obydwa największe zakłady pracy: cukrownia i stocznia. Ponadto w samych Nosocicach funkcjonowały: fabryka cementu, fabryka papy i tartak oraz zakład kartograficzny P. Krakau. We wsi były dość liczne sklepy i usługi. Działało kilka stowarzyszeń i ochotnicza straż pożarna. W styczniu 1945 r. większość mieszkańców Nosocic ewakuowała się przed nadciągającym frontem. W dniach 11-12 lutego Nosocice zostały opanowane przez oddziały I Frontu Ukraińskiego. Nieliczni pozostali mieszkańcy wsi zostali po wojnie wysiedleni do Niemiec.
Źródła i literatura:
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd 28, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis Glogau, Hrsg. von Konrad Wutke, Breslau 1915;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991;
Einwohnerbuch für Stadt und Kreis Glogau, Glogau (wyd. 1913, 1930);
D. Jarosz, Krzepów z dziejów miejscowości. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa 1910-2010 (…), Głogów 2010;
Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich z około 1765 r., oprac. Z. Kwaśny i J. Wosch. Wrocław–Warszawa– Kraków– Gdańsk 1975. F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd.10 1791.
Dariusz Jarosz [EZG, z. 77, 2017 – Nosocice – historia do roku 1945]
