Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Podkategoria:Historia polityczna i społeczna
Obozy przejściowe miejsca odosobnienia dla polskich dzieci w Głogowie (1940-1945)
Jednym z głównych elementów hitlerowskich planów umacniania niemczyzny była germanizacja młodzieży i dzieci polskich. Akcję germanizowania polskich dzieci zainicjowano na początku 1940 r. Realizację jej wytycznych rozpoczynano od rejestracji, a następnie przeprowadzano badania lekarskie młodzieży i dzieci z sierocińców oraz przebywających w rodzinach zastępczych. Spełniających nazistowskie kryteria rasowe przeznaczano do zniemczenia. W zależności od wieku, dzieci trafiały do: rodzin zastępczych, szkół ojczyźnianych, do placówek Hitlerjugend (chłopcy) i Bund Deutscher Mädel (dziewczęta) oraz „ludowych ośrodków wychowawczych” w Niemczech, ponadto do ośrodków germanizacji na terenie Kraju Warty. Stworzono także specjalne obozy dla dzieci.
Na podstawie materiałów dowodowych (m.in. zeznania świadków) zgromadzonych w latach 1967-69 przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich (OKBZH) w Zielonej Górze (której przewodniczącym delegatury głogowskiej był Tadeusz Maciejewski; zob. EZG, z. 77, s. 46-47) stwierdzono, że podczas II wojny św. w Głogowie, poza 6 niemieckimi obozami pracy przymusowej, w latach 1940-45 funkcjonowały 2 przejściowe miejsca odosobnienia dla dzieci i młodzieży polskiej. Zdaniem OKBZH zapewne początkowo w 1940 r. pierwszy ośrodek ulokowany został na terenie zamku. Ponadto dzieci kierowane do Głogowa przetrzymywano w drewnianych barakach ogrodzonych drutem kolczastym usytuowanych w pobliżu stadionu sportowego, w kierunku drogi prowadzącej do Nosocic. Według ustaleń OKBZH, nazwa tego ośrodka najprawdopodobniej brzmiała „Specjalny Zakład Wychowawczy”.
Dogłębne przedstawienie kwestii przejściowych miejsc odosobnienia dla polskich dzieci i młodzieży nie jest do końca możliwe ze względu na niepełne i fragmentaryczne materiały źródłowe oraz znaczące rozbieżności we wspomnieniach powojennych świadków. Ośrodki te uległy bowiem likwidacji pod koniec wojny, oryginalna dokumentacja nie zachowała się, a powojenne ustalenia nie są kompletne. Przykładowo niewyjaśnioną dotąd sprawą są odnalezione w maju 1945 r. na prowizorycznym cmentarzu w sąsiedztwie zamku niewielkie groby (stąd przypuszcza się, że dziecięce). Prawdopodobnie były to ciała dzieci transportowanych koleją z centralnej Polski, które zginęły podczas bombardowania transportu, a część z nich umarła w wagonach z głodu i zimna. Skierowana z Warszawy do Głogowa specjalna komisja Polskiego Czerwonego Krzyża dokonała 26.04.1958 r. ekshumacji zwłok (odnaleziono wtedy 41 czaszek i inne szczątki, lecz nie potwierdzono jednoznacznie że są dziecięce), które ostatecznie spoczęły na cmentarzu komunalnym w Zielonej Górze.
Według badaczy problematyki (m.in. Roman Hrabar, Stanisław Olejniczak, Zofia Tokarz, Jacek E. Wilczur), istniała pewna zależność między przejściowymi miejscami odosobnienia dla dzieci i młodzieży polskiej, a innymi placówkami izolowania (m.in. domami dziecka i aresztami sądowymi). Podobnie jak w innych miejscowościach III Rzeszy, w ich działaniach partycypowały władze administracyjne i partyjne, wspierane przez sędziów oraz prokuratorów. OKBZH nie ustaliła jednoznacznie kto był odpowiedzialny za utworzenie ośrodka głogowskiego, jednak wiadomo, iż funkcjonował on w mieście m.in. za zgodą, wiedzą i nadzorem Kreisleitera NSDAP Karla Brucknera, kierownika urzędu ds. wychowania Heinricha Otto i jego zastępcy Paula Hobera. Umieszczane tam dzieci i młodzież były kierowane również do innych ośrodków w III Rzeszy celem zgermanizowania. Według relacji naocznych świadków, w ramach pobytu w zakładzie, wobec dzieci i młodzieży stosowano przemoc polegającą na głodzeniu i biciu, a niekiedy występowały przypadki zabójstw (wg danych Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce w lutym 1945 r. wymordowano w nim ok. 120 dzieci).
Według niemieckich książek adresowych, w czasie II wojny św. w Głogowie przy ówczesnej Holzweberstrasse 34 (ul. Słowiańska) mieścił się Miejski Dom Dziecka (Städtisches Kinderheim Glogau), którego kierowniczką była s. Christa Günther. W tym samym czasie działał przy Sądzie Okręgowym wydział dla nieletnich (Jugendkammer) oraz areszt sądowy (Gerichtsgefängnis). Z końcem wojny z ewakuowanego domu dziecka aż 34 dzieci trafiło do ośrodka w Friedenshort (Neuendettelsau w Bawarii), którym kierowała diakonisa z Neuendettelsauer. Jednak już w sierpniu 1945 r. cały dom dziecka przeniesiono do obozu, ponieważ armia amerykańska przeznaczyła budynek na cele szpitala i stacji dentystycznej.
Literatura: R. Hrabar, Hitlerowski rabunek dzieci polskich. Uprowadzanie i germanizowanie dzieci polskich w latach 1939-1945, Katowice 1960, s. 22-29, 43, 93; R. Hrabar, Z. Tokarz, J.E. Wilczur, Czas niewoli, czas śmierci: martyrologia dzieci polskich w okresie okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1979, s. 168-183; Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny, red. Cz. Pilichowski i in., Warszawa 1979, s. 179; J. Chutkowski, Głogów w XX wieku. Zarys monograficzny, Głogów 2004, s. 60-61; P. Lewicki, Festung Glogau 1944-1945: kalendarium wydarzeń, Głogów 2008, s. 21-27; S. Olejniczak, Przejściowy obóz germanizacyjny dla młodzieży polskiej w Głogowie, [w] Działalność Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę i wspomnienia jej członków, opr. S. Bryk, S. Olejniczak, Zielona Góra 2012, s. 45-49; D. Schmitz-Köster, T. Vankann, Dzieci Hitlera: losy urodzonych w Lebensborn, przeł. A. Walczy, Warszawa 2014, s. 5-10; R. Reinecke, Maria – Kind einer Kriegsgeneration, 2016, s. 9-23; A. Malinowska, Brunatna kołysanka: historie uprowadzonych dzieci, Warszawa 2017, s. 355-357. Netografia: E. Karpińska-Morek, Zbrodnie Lebensborn: Szafa Hrabara, [w] http://forum.tropicielehistorii.pl/archive/ index.php? thread-90.html (odczyt 29.10.2018); Materiały dotyczące międzynarodowej sesji naukowej „Dziecko w okresie II wojny światowej”, zorganizowanej przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa, kwiecień 1979 r. [w] https://inwentarz.ipn.gov.pl/showDetails?id=2081501&q=&page=&url=[grupaAktotworcyId=15%7CaktotworcaId=15257%7C podzespolId=28570%7CseriaId=28572%7Cpodseria Id=28843%7Ctyp=5] (odczyt 6.06.2018).
Marek Robert Górniak [EZG 78, 2018 – Obozy – przejściowe miejsca odosobnienia dla polskich dzieci w Głogowie (1940-1945)]
