Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Pastorius Joachim
Nadworny historyk i sekretarz króla Polski Jana Kazimierza, pedagog, duchowny katolicki; pisarz - autor licznych dzieł historycznych i pedagogicznych.
Joachim Pastorius urodził się w Głogowie 20 IX 1611. Był synem pastora luterańskiego Hirtena. Nazwiska Pastorius, utworzonego od łacińskiego tłumaczenia nazwiska niemieckiego (der Hirte – pastor, pastoris – pasterz), zaczął używać pod koniec lat 30. W wieku 20 lat przyjął wyznanie socyniańskie. W 1632 r. odbył podróż do Anglii, Francji i Niderlandów. W 1636 r. rozpoczął studia na uniwersytecie w Lejdzie. Studiował także w Paryżu i Orleanie. Po powrocie do Lejdy studiował medycynę, uzyskał doktorat (1641). W tym samym roku opublikował tam Florus Polonicus – kompendium historii Polski do r. 1572. Po powrocie do Polski Pastorius osiadł na Wołyniu, w dobrach Sieniutów, jako wychowawca ich dzieci. Tu zastała go wojna polsko-kozacka w 1648 r. (powstanie Chmielnickiego). Przedstawiony przez prymasa Wacława Leszczyńskiego królowi Janowi Kazimierzowi, został jego sekretarzem i nadwornym historiografem (1649). Na tym stanowisku oraz w służbie dyplomatycznej oddał następnie Rzeczpospolitej wielkie usługi. W 1651 r. Pastorius przeniósł się do Gdańska. Wkrótce objął stanowisko profesora historii i filozofii w gimnazjum w Elblągu, a następnie również lekarza miejskiego. W 1655 r. został powołany na stanowisko profesora historii w gdańskim Gimnazjum Akademickim. Pełnił je przez 12 lat. W tym okresie uczestniczył w misjach dyplomatycznych (m.in. poselstwo polskie do Sztokholmu na rozmowy z Karolem Gustawem w 1655 r. i udział w rokowaniach z elektorem brandenburskim, 1657). W latach 1659–1660 jako komisarz uczestniczył w rokowaniach pokojowych w Oliwie. Przygotowywał materiały, wydane później jako Acta pacis Olivensis (1763-1766). W uznaniu zasług cesarz Leopold I nadał mu w 1660 r. szlachectwo (otrzymał przydomek ab Hirtenberg). W 1662 r. otrzymał polski indygenat. Około r. 1670 r. Pastorius zmienił wyznanie na rzymsko-katolickie. Po śmierci żony, w 1675 r. przyjął święcenia kapłańskie i został proboszczem w Tczewie. W 1678 r. objął probostwo Panny Maryi w Gdańsku, został również oficjałem i wikariuszem generalnym na Pomorze Gdańskie. Król Jan III Sobieski, który wysoko cenił zasługi Pastoriusa, w 1680 r. mianował go kanonikiem kantorem warmińskim. Joachim Pastorius zmarł 26 XII 1681 i został pochowany w katedrze fromborskiej.
Literatura: H. Barycz, Ślązacy w polskiej kulturze umysłowej, Katowice 1979; J. Chutkowski, Joachim Pastorius, Legnica 1986; L. Gąsiorowski, Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych, t. II, Poznań 1853; F. Giedroyć, Źródła biograficzno-bibliograficzne do dziejów medycyny w dawnej Polsce, Warszawa 1911; H. Jaszuński, Dykcyonarz poetów polskich, t. II. Kraków 1820; W. Korcz, Joachim Pastorius (1611-1681) [w:] „Zielonogórskie Zeszyty Muzealne”, t. 5, Zielona Góra 1976; S. Kośmiński, Słownik lekarzów polskich, Warszawa 1888; K. Kubiak, Joachim Pastorius śląski pedagog XVII wieku, Gdańsk 1970; Ł. Kurdybacha, Z dziejów pedagogiki ariańskiej, Warszawa 1958; H. Szczegóła, Głogowski dziejopis Jego Królewskiej Mości [w:] „Nadodrze”, r. 5, 1961, nr 11; Z. Zielonka, Śląsk ogniwo tradycji, Katowice 1981.
Janusz Chutkowski, 1993 [EZG z. 4, 1993 - Pastorius Joachim], Red. 2008
Pastorius jako uczony
Joachim Pastorius był jednym z najwybitniejszych Ślązaków, którzy zaznaczyli się w życiu kulturalnym i naukowym Polski. Lekarz, pedagog, historyk i pisarz w jednej osobie - był osobistością twórczą i wszechstronnie wykształconą. Znał kilka języków starożytnych i nowożytnych. Rola Joachima Pastoriusa w dziejach polskiej kultury polega nie tylko na jego żywej, wszechstronnej umysłowości, ale głównie na zapoczątkowaniu myślenia o ważności nauczania historii - szczególnie ojczystej - w edukacji i wychowaniu młodzieży . Spuścizna pisarska Pastoriusa jest obfita i zróżnicowana tematycznie. Pastorius był autorem blisko 250 publikacji drukowanych, wśród których są dzieła obszerne, liczące niekiedy kilkaset stron oraz utwory drobne, kilku a nawet jednostronicowe. Pisał głównie w języku łacińskim, a rzadziej w niemieckim. Uprawiał twórczość poetycką, pisał epitafia, panegiryki i rozprawy moralno-teologiczne. O znaczącej pozycji Pastoriusa w polskiej kulturze zdecydowały jednak dzieła historyczne oraz prace dydaktyczne dotyczące nauczania przedmiotów klasycznych. Wśród tych pierwszych największą poczytność zyskał sobie Florus Polonicus seu Polonicae Historiae Epitome (Lejda 1641 - wznowiony wielokrotnie w XVII w.) zwięzły zarys historii Polski, opracowany na podstawie dzieł Marcina Kromera. Stał się on, zwłaszcza w późniejszym pełnym opracowaniu w 2 tomach Historiae Polonicae plenoris (Gdańsk 1680 i 1685) się podstawą nauczania dziejów ojczystych, a zalecany był jeszcze w szkołach pijarskich przez Stanisława Konarskiego. W dziele tym autor wzorował się na Florusie, a historię Polski stylizował na wzór historii rzymskiej. Wywodził w nim pochodzenie narodu polskiego od szczepu Sarmatów, który „(…) panując przez długie wieki nad innymi narodami, sam nie podlegał żadnemu, nawet narodowi rzymskiemu”. Kwestii genezy narodu polskiego poświęcił Pastorius osobną pracę De originibus sarmaticis, która została opublikowana w 1685 r., już po jego śmierci. Zajął się również utrwaleniem współczesnych wypadków wojennych w opisie wojny polsko-kozackiej: Bellum Scythico - Cosacicum (Gdańsk 1652) i wspomnianej Historiae Polonicae plenoris Pastoriusa interesowały także zagadnienia pokoju religijnego, w związku z czym ogłosił traktat De causis et remediis dissidiorum (Drążew 1646). Historii kościelnej, którą miał napisać na polecenie synodu ariańskiego w 1643 r., nie ukończył. Zagadnień teologicznych, poza nie wydanym Varia opuscula theologica na ogół nie poruszał. Wśród wielu prac w dorobku pisarskim na szczególną uwagę zasługują dzieła pedagogiczne dotyczące w większości nauczania historii i języka łacińskiego (między innymi De dignitate historiae, Elbląg 1651; De conservanda literarum gloria, Elbląg 1653). Jednym z najważniejszych dzieł, które do dziś zachowały swoją wartość jest Palestra nobilium, seu consilium de generosorum addescentum deucatione... (Elbląg 1654). Pod wpływem Jana Amosa Komeńskiego Pastorius podjął próbę opracowania własnego zarysu organizacji szkoły elementarnej i średniej oraz metod nauczania w oparciu o Vestibulum i Janua linguarum. Propozycje Pastoriusa zawierały pierwiastki społecznego humanizmu. Godna podkreślenia jest także jego troska o rzeczowość wypowiedzi: „Razem ze słowami powinna rozwijać się znajomość rzeczy, trudniej bowiem zdobyć znajomość rzeczy niż słów”.
Literatura: H. Barycz, Ślązacy w polskiej kulturze umysłowej na tle polsko - śląskich związków duchowych w przeszłości, Wrocław 1946, s. 58-60; J. Chutkowski, Joachim Pastorius, Legnica 1987; W. Korcz, Joachim Pastorius (1611-1681), „Zielonogórskie Zeszyty Muzealne”, T. 5, 1975, s. 119-124; K. Kubik, Joachim Pastorius gdański pedagog XVII wieku, Gdańsk 1970; Ł. Kurdybacha, Historia wychowania, T.1, Warszawa 1965, s. 389-390, 515; Z. Ogonowski, Filozofia i myśl społeczna XVIII wieku, Cz. L, Cykl: 700 lat myśli polskiej, Warszawa 1979, s. 180-189; W. Ogrodziński, Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Katowice 1965, s. 78-79, 375; R. Wroczyński, Dzieje oświaty polskiej do roku 1795, Warszawa 1987, s. 137.
Marek R. Górniak [EZG z. 33, 1995 – Pastorius Joachim - pisma] Red. 2008
