Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Posąg księżny Salomei głogowskiej
Rzeźbiarz z pracowni Mistrza Ołtarza Marburskiego; wkrótce po 1290, piaskowiec kwarcowy, tempera, złoto płatkowe; wys. 188, szer. 65, gł. 42 cm; Muzeum Narodowe we Wrocławiu, nr inw. XI-310, dep. w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Przyjmuje się, że nieznany do 1945 r. wybitnej klasy artystycznej posąg, który wyłonił się ze zgliszcz – zrujnowanej podczas obrony Festung Glogau kolegiaty NMP w Głogowie, przedstawia wywodzącą się z dynastii Piastów księżnę Salomeę (ok. 1225/1235-1267/1271), córkę księcia wielkopolskiego Władysława Odonica, od 1249 r. małżonkę Konrada I głogowskiego.
Pełnoplastyczna rzeźba ukazuje Salomeę jako młodą, dostojną niewiastę stojącą w lekkim kontrapoście, w pozie pełnej dworskiej elegancji. Owalna twarz księżny o silnie wysklepionych łukach brwiowych, dużych migdałowatych oczach i niewielkich ustach ożywiona została delikatnym uśmiechem. Emanuje z niej spokój i uduchowienie. Głowa okryta jest opadającym na ramiona welonem o regularnie pofalowanych, karbowanych krawędziach, podbródek, szyja i dekolt – podwiką. Wygięta ku przodowi sylwetka księżny wyłania się spod długiej – załamującej się przy podstawie rzeźby – luźnej sukni, w górnej części tułowia rozbitej płytkimi fałdami, które w jej dolnej partii przechodzą w biegnące po łuku, równoległe do siebie, coraz głębiej cięte formy. Wąskie, sięgające przegubów rąk, rękawy sukni ukazane zostały jako zapinane na długie rzędy małych półkulistych guziczków. Dopełnieniem stroju księżny jest narzucony na ramiona, otwarty na przedzie, płaszcz o dekoracyjnie sfalowanych krawędziach bocznych. Salomea lewą dłonią ujmuje spinającą jego poły taśmę, prawą podtrzymuje podciągniętą do góry połę, układającą się na prawym boku w mięsiste zakola.
W 2011 r. podczas konserwacji posągu odkryto dwie warstwy malarskie – leżącą bezpośrednio na piaskowcu minię i położoną na niej wielobarwną warstwę temperową ze złoceniami, pochodzącą z k. XIII lub pocz. XIV w. Na welonie zachowała się biel z błękitnymi i czerwonymi paskami, na płaszczu czerwień (cynober), na jego podbiciu imitująca futro gronostajowe biel ze śladami czarnego wzoru. Sukni Salomei, za pomocą zabiegów malarskich, nadano odmienną od rzeźbiarskiej formę dwuwarstwową, złożoną ze spodniej czerwonej (?) cotte ze złotymi mankietami i guziczkami oraz wierzchniego błękitnego (azuryt) surcot z deseniem w formie złoto-czarnych rombów z czteroliśćmi i ze złotymi lamówkami wokół wycięć na ręce.
Opinie badaczy co do datowania posągu są różne i obejmują lata od ok. 1290 do 1350. Zdaniem Janusza Kębłowskiego, autora jedynej monografii posągu, powstał on wkrótce po 1290 r. i jest związany z kręgiem artystycznym, w którym pod wpływem rzeźby francuskiej nastąpiło ożywienie skostniałego stylu 3. ćw. XIII w. Twórca rzeźby znał zapewne z autopsji dzieła czynnego ok. 1225-1260 Mistrza Naumburskiego – posągi chórowe w Naumburgu (zwł. figurę Gerburg) i rzeźby portalowe w Miśni (szczególnie figurę Adelajdy), warsztatowo był jednak związany z pracownią, w której powstał konsekrowany w 1290 r. ołtarz główny kościoła św. Elżbiety w Marburgu.
Historia posągu Salomei sprzed 1945 r. jest nieznana. Nie wiadomo, kiedy i w jakich okolicznościach został on rozbity na trzy części. Wnęka w północnej ścianie prezbiterium kolegiaty (zasłonięta ok. 1680-1700 stallami i obrazem), w której rzeźba została odkryta, miała charakter wtórnej lokalizacji dzieła. Pierwotnie posąg ustawiony był prawdopodobnie w sąsiedztwie ołtarza głównego na znacznej wysokości na wsporniku lub służce i stanowił pendant do posągu Konrada I, który przemieszczony później pod chór muzyczny uległ zniszczeniu w 1831 r. Posągi pary książęcej ufundowane zostały zapewne przez archidiakonów i kapitułę kolegiaty głogowskiej.
Koncepcja ideowa ustawienia posągu Salomei, a więc rzeźbiarskiego wizerunku osoby świeckiej, w chórze świątyni wywodzi się z Saksonii i Turyngii, stanowi kontynuację myśli twórczej Mistrza Naumburskiego. Umieszczenie figury w prezbiterium kolegiaty nie oznaczało przyjęcia księżny w poczet świętych, było jedynie przejawem jej szczególnego uhonorowania. Reprezentowana przez posąg Salomea tworzyła wraz z Bogiem i świętymi Communio Sanctorum i uczestniczyła z nimi w nabożeństwach odprawianych w świątyni. Wzorem innych posągów chórowych figura mogła mieć związek ze spisami kommemoracyjnymi, umieszczanymi w średniowieczu na ołtarzach, według których odprawiano modły za przebywające w czyśćcu dusze zmarłych fundatorów i dobrodziejów świątyń.
Wybrana literatura:
G. Chmarzyński, Sztuka miast sławi ród książęcych mecenasów, [w:] Dolny Śląsk, pod red. K. Sosnowskiego i M. Suchockiego, Część pierwsza, II: Szlakiem wędrowca. Ziemia głogowska, Ziemie Staropolski, pod red. Z. Wojciechowskiego, t. 1, Poznań 1948, s. 360-362;
J. Kębłowski, Posąg księżny Salomei głogowskiej, „Studia Muzealne” 5 1966, s. 19-48;
B. Guldan-Klamecka, Posąg księżnej Salomei głogowskiej…, [w:] B. Guldan-Klamecka, A. Ziomecka, Sztuka na Śląsku XII-XVI w. Katalog zbiorów. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, red. B. Guldan-Klamecka, Wrocław 2003, s. 145-146, nr II/1; eadem,
Statue der Herzogin Salome von Glogau, [w:] Der Naumburger Meister. Bildhauer und Architekt im Europa der Kathedralen, Ausstellungskatalog Naumburg 2011, red. G. Siebert, Petersberg 2011, t. 2, s. 1468-1469, nr XVIII.2;
J. Jarzewicz, Die Nachfolge der naumburger Bildwerke in der polnischen Kunst des 13. Jahrhunderts, [w:] Der Naumburger Meister…, t. 2, s. 1444-1451;
J. Raczkowski, Ekspertyza w zakresie historycznej analizy polichromii kamiennej rzeźby Salomei głogowskiej z ok. 1290 r., Toruń 2011, kps;
S. Figurniak, Rzeźba Salomei głogowskiej z ok. 1290 roku, Dokumentacja prac konserwatorskich i restauratorskich, [Poznań 2012], kps.
Bożena Guldan-Klamecka [EZG z. 72, 2012 - Posąg księżny Salomei głogowskiej]
