Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Uniwersytet ludowy na ziemi głogowskiej (okres przedwojenny)
Uniwersytetami ludowymi nazywa się placówki oświatowe powoływane w celu szerzenia nauki wśród dorosłej części społeczeństwa wiejskiego. Miały one zwalczać analfabetyzm i umacniać świadomość narodową wśród mas społecznych. Za pierwszą placówkę tego rodzaju uważa się „uniwersytet” w Rødding (Dania). Założył go w 1844 r. poeta i teolog Nikolai F. S. Grundtvig (1783-1972). Podobna idea kształcenia ludności wiejskiej szybko rozprzestrzeniła się w Europie i krajach całego świata. Pierwsze niemieckie uniwersytety ludowe powstały po I wojnie światowej. Poparcie dla tego typu szkolnictwa zawarto w 148 artykule konstytucji Republiki Weimarskiej.
Jednym z pierwszych uniwersytetów ludowych na terytorium Prus, w których prowadzono wykłady na terenie wiejskim, była placówka działająca w powiecie głogowskim. Jej twórcą był miejscowy inspektor szkolny dr Heinrich Sievers (1885-1965). Informacje o początkach działalności edukacyjnej głogowskiego uniwersytetu dotyczą już roku 1919 – kiedy uchwalono wymienioną wyżej konstytucję. Regularną działalność Volkshochschule Glogau-Land rozpoczęła zimą na przełomie 1923 i 1924 roku. W organizowaniu prelekcji, odbywających się głównie w godzinach wieczornych, wybierano przeważnie miejscowości znajdujące się przy liniach kolejowych, aby umożliwić prelegentom pochodzącym z Głogowa sprawne dotarcie na miejsce swych wystąpień i szybki powrót. Z tego względu pierwszymi miejscowościami w których rozpoczął działalność głogowski uniwersytet były Bytom Odrzański, Grębocice, Żukowice, Nielubia, Gaworzyce oraz Rudna. W krótkim czasie uniwersytet objął swym zasięgiem kolejne wsie powiatu głogowskiego. Tam gdzie nie było stacji kolejowych prelegentów początkowo dowożono zaprzęgami konnymi (tak było w przypadku Ruszowic i Wierzbnic).
Nowy sposób szerzenia oświaty zyskał uznanie wśród głogowskich władz powiatowych oraz prezydenta rejencji legnickiej. Dzięki nim uniwersytet otrzymał dotacje, które pokrywały koszty przejazdów docentów (jak określano prelegentów) oraz druk programów ich wystąpień. Początkowo nie otrzymywali oni żadnego honorarium. Prelegenci rekrutowali się głównie z grona nauczycielskiego głogowskich szkół średnich i ludowych, ale udawało się też pozyskać przedstawicieli takich profesji jak: muzyków, lekarzy, prawników, ekonomistów, pracowników administracji oraz duchownych. Dzięki temu prelekcje zyskiwały wielokierunkowy charakter. Organizatorzy dbali, aby wszystkie wystąpienia były rzeczowe bez przesadnych intencji partyjno-ideowych czy też religijnych. Starano się również zainspirować słuchaczy do aktywnej dyskusji.
W 1927 r. Sievers został służbowo przeniesiony do Flensburga, a kierownictwo nad uniwersytetem ludowym w Głogowie objął Gerhard Putzke – nauczyciel z Łagoszowa Wielkiego. W tym okresie udało się też pozyskać firmę transportową braci Leder z Głogowa do przewożenia prelegentów również do miejscowości leżących poza liniami kolejowymi, co oznaczało rezygnację z transportu konnego. Putzke rozpoczął intensywną pracę nad rozwojem działalności głogowskiego uniwersytetu ludowego. Podczas przejmowania przez niego zarządu nad placówką w teren wyjeżdżało około 8 docentów, a sieć placówek rozciągała się na 15 wsi. Szczyt rozwoju osiągnięto w latach 1929/1930 – ilość prelegentów wzrosła wtedy do 22, a odwiedzanych przez nich miejscowości do 36. W semestrze zimowym w każdej wsi odbywano 10 – 15 wykładów, co w sumie dawało liczbę około 400 prelekcji na terenie całego powiatu. Co tydzień można było w miejscowej prasie odnaleźć program i miejsce bieżących wykładów. Ta działalność edukacyjna przyniosła dalsze uznanie władz rejencyjnych i powiatowych. Zwiększanie dotacji pozwoliło pokrywać nie tylko koszty transportu (w tym samochodowego), wydruku programów, ale też rozpocząć wypłaty honorariów dla prelegentów.
W 1933 r. w wyborach krajowych i regionalnych do władzy doszła NSDAP, która nie tolerowała jakiejkolwiek niezależnej od niej działalności. Putzke oraz większość docentów głogowskiego uniwersytetu ludowego nie należeli do partii nazistowskiej, dlatego ich placówkę uznano za „niegodną zaufania”. Doprowadzono do odwołania Putzkego z funkcji rektora, a na jego miejsce powołano „właściwie myślącego” nauczyciela z Brzegu Głogowskiego Alfreda Thiela. Dokonano także odgórnej restrukturyzacji uniwersytetu, zarówno w dziedzinie doboru tematów wykładowych jak i docentów. Jednak brak doświadczenia organizacyjnego Thiela oraz konflikt, w jaki popadł on z władzami partyjnymi, doprowadziły do likwidacji głogowskiej placówki.
Literatura:
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991;
R. Werner, Arbeit der Volkshochschule Glogau-Land, „Neuer Glogauer Anzeiger” nr 7, Hannover 1954.
Agnieszka Łachowska [EZG z. 64/65, 2007 - Uniwersytet ludowy na ziemi głogowskiej (okres przedwojenny)]
