Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Zerboni di Sposetti Joseph
Urzędnik pruski, założyciel tajnego „Zwiazku Ewergetów”, w latach 1817-1824 nadprezydent Wielkiego Księstwa Poznanskiego.
Joseph Johann von Zerboni di Sposetti urodził się 23 V1 1766, Rodzina pochodziła z północnych Włoch, Ojciec Josepha. był katolikiem i zamożnym kupcem we Wrocławiu.
J. Zerboni po studiach prawniczych w Halle otrzymał stanowisko asesora przy Kamerze Wojenno-Dominialnej w Głogowie. Okres głogowski stanowił rozstrzygającą fazę w jego życiu. Został tu członkiem loży masońskiej. Jej ideały nie były jednak dla niego wystarczająco radykalne. Wraz z przyjaciółmi, asesorem Ernstem von Reibnitzem (którego siostrę poślubił w 1785 r.) i porucznikiem Augustem W. von Leipzigerem, próbował wewnątrz loży utworzyć nowy tajny związek, który orientowałby się na idee rozwiązanego w 1785 r. tajnego Zakonu Iluminatów (Illuminaten-Orden). Kierować nowym związkiem miał prof. Ignaz A. Fessler (1756-1839, mnich zakonu kapucynów, profesor we Lwowie. Wydalony stamtąd z powodu swojej postawy antyklerykalnej, znalazł azyl u księcia von Schönaich-Carolath w Siedlisku). Jedynie z oporami dał się on do tego przekonać. Organizacja założona została na zamku w Siedlisku pod nazwą „Gutes-Tuer“, inaczej „Bund der Evergeten” („Związek Ewergetów”).
„Związek Ewergetów” od początku nie był wolny od napięć, ponieważ Fessler zgodnie ze swoim doświadczeniem zamierzał trzymać się z dala od polityki, podczas gdy „młodzi gniewni”, jak Zerboni, orientowali się na wywołanie rewolucji w Prusach. Zerboni był wówczas w przyjaźni z innym Ślązakiem włoskiego pochodzenia, romantycznym poetą Christianem J. Salice-Contessa i gorliwie go naśladował. W 1792 r. opublikował zbiór poezji, w którym dał wyraz swojemu zafascynowaniu ideami rewolucji francuskiej.
Zerboni opuścił Głogów po drugim rozbiorze Polski (1793). W 1794 r. skierowany został przez władze pruskie do tworzenia administracji w nowej prowincji Prusy Południowe. Objął urząd radcy prawnego przy Kamerze Wojenno-Dominialnej w Piotrkowie. W następnych latach hołdował nadal ideałom, którymi był owładnięty w Głogowie. W 1795 r. założył następny tajny związek - członkami byli przyjaciele z czasów głogowskich: Leipziger, Salice-Contessa i brat Zerboniego Karl. Rozpoczął na łamach gazet kampanię, w której ostro zaatakował ministra Śląska i Prus Południowych von Hoyma, zarzucając mu wyprzedaż za bezcen dóbr państwowych królewskim faworytom, którą przeprowadził na zlecenie króla.
Członkowie związku zostali aresztowanie i skazani na karę twierdzy. Zerboni trafi do twierdzy Magdeburg. Zwolniony został z końcem 1798 r., na mocy amnestii zastosowanej przez nowego króla.
Zerboni ośmielony poparciem opinii społecznej wydał w 1800 r. książkę, w której znów ostro atakował ministra von Hoyma. W 1801 r. Gerichtshof skazał go na sześć miesięcy twierdzy. Nastąpiło to w czasie, kiedy Zerboni usunął się na prowincję. Zakupił podupadłe dobra Rąbczyn (pow. Wągrowiec) i z zapałem przystąpił do ich zagospodarowania. Jego przyjaciele wstawili się za nim przed królem Fryderykiem Wilhelmem III i uzyskali w 1802 r. ułaskawienie, pod warunkiem, że Zerboni wyrzeknie się całkowicie działalności politycznej.
W wojnach napoleońskich (1806) Prusy utraciły swoje polskie zdobycze. Kiedy polska szlachta powstała przeciw pruskiej władzy, sąsiedzi Zerboniego próbowali namówić go do udziału w powstaniu. Odmówił, czując się związany słowem danym królowi. Taka postawa zaprocentowała mu wysoko na dworze. W 1810 r. został z powrotem powołany do służby państwowej z rangą rzeczywistego radcy tajnego. Za poręczeniem wpływowego księcia Antoniego Radziwiłła Zerboni mógł zatrzymać swoje dobra w utworzonym Księstwie Warszawskim. Otrzymał także od polskiego rządu indygenat (prawo obywatelstwa).
Po likwidacji Księstwa Warszawskiego i utworzeniu Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815) na prośbę księcia Antoniego Radziwiłła, namiestnika nowej prowincji, Zerboni otrzymał stanowisko nadprezydenta Księstwa. W 1816 r. został przyjęty do autriackiego stanu szlacheckiego. Podczas swojego urzędowania Zerboni usiłował zjednać szlachtę wielkopolską dla panowania Prus. W 1823 r. zapoczątkował uwłaszczenie chłopów w Poznańskiem. Styl sprawowania urzędu i publicystyczne wystąpienia Zerboniego, w których ujawniał się jego dawny polemiczny duch, utrudniały mu sytuację. W 1824 r. został przeniesiony w stan spoczynku. Ponownie wycofał się do Rąbczyna, gdzie zmarł 27 V 1831.
Wraz z J. Zerbonim wymarła pruska gałąź rodziny (brat Karl wyemigrował do Austrii). Małżeństwo Zerbonich pozostało bezdzietne. Adoptowano dziewczynkę, która odziedziczyła Rąbczyn i jako Auguste E. Ch. von Zerboni di Sposetti wyszła za mąż za barona Georga von Seydlitz-Kurzbach z Kotli. W 1855 r. sprzedał on dobra Rąbczyn.
Literatura:
Allgemeines Handbuch der Freimaurerei, Verein deutscher Freimaurer (Hrsg.), 1-2, Leipzig 1900;
I.A. Fessler, Actenmässige Aufschlüsse über den Bund der Evergeten in Schlesien, herausgegeben von [I. A.] Fessler, Freyberg 1804;
M. Sprungala: Die Geschichte der Posener Landkreise und kreisfreien Städte, Bad Bevensen 2007;
C. von Wurzbach, Biographisches Lexikon des Kaisertums Österreich, Band 59, Wien 1890.
Martin Sprungala [EZG z. 68, 2008 - Zerboni di Sposetti Joseph]
