Sierpień w historii Głogowa to miesiąc wielkich wydarzeń, ważnych dla jego mieszkańców i dla naszej pamięci. Dziś wydarzenia przed lat 900, 60 i ostatnich, prawie wczoraj i przedwczoraj.
900 lat temu - 24 sierpnia 1109, niespodziewane forpoczty korpusu ekspedycyjnego cesarza Henryka V wpadają do przedbramia grodu. Odkryty przez Niemców nowy bród przez Odrę, niemal umożliwił zajęcie Głogowa. [Henryk V cesarzem rzymsko-niemieckim został dopiero w 1111, ale ze względu na praktykę codzienna tego tytułu używamy konsekwentnie.]
90 lat temu - w sierpniu 1939 r. głogowskie bataliony Wehrmachtu wróciły z ćwiczeń zgrywających na poligonie w Wędrzynie. Z oddziałami 18 Dywizji Piechoty żegnał się tam ich dowódca, generał Erich von Manstein, który został mianowany szefem sztabu Grupy Armii "Południe". Niebawem dokona ataku na Polskę. W garnizonie trwają gorączkowe, choć starannie maskowane, przygotowania do wojny.  
27 lat temu _ 31 sierpnia 1982 r. ma się odbyć pod Pomnikiem Dzieci Głogowskich manifestacja z okazji kolejnej rocznicy podpisania porozumień gdańskich. I też słychać szczęk oręża, którym są pociski z gazem łzawiącym oddziałów ZOMO i kamienie manifestantów. W trakcie poszukiwań materiałów do tego odcinka okazało się, że zdjęcia powszechnie dostępne są tylko dwa, opublikowane w książce Ł. Kamińskiego, "Drogi do wolności Zagłębia Miedziowego", Legnica 2007. 
Zwracamy się więc do Czytelników, internautów, o pomoc w znalezieniu pamiątek tego okresu. Z chęcią poznamy również opis przeżyć z tego dnia, świadków i uczestników tych wydarzeń.
A 8 lat temu pożegnaliśmy sztandar 5 Brygady Artylerii. 
Prowadzi Wiesław Maciuszczak [ wieslawmaciuszczak@interia.pl ]


1109 -Wehikuł nie mógłby się dziś zatrzymać gdzie indziej niż na nadodrzańskich łęgach. Bardzo dużo informacji na temat tego wydarzenia zawiera strona: http://www.1109.pl, którą polecam.

Tu tylko jeszcze kilka ciekawostek, z domowej biblioteki:

24.08. -w dzień św. Bartłomieja - po nieudanym ataku z znienacka na bramę, rozpoczęło się oblężenie głogowskiego grodu przez wojska cesarza Henryka V.
Postąpiono zgodnie z zasadami ówczesnej sztuki wojennej. W przypadku nieskutecznej próby zdobycia grodu przez zaskoczenie, z marszu, najeźdźca rozpoczynał oblężenie. Z reguły bowiem nie pozostawiał na zapleczu nie zdobytego grodu, który mógł stać się ośrodkiem i zapleczem walki partyzanckiej. Technika oblężnicza stosowała wiec następujące metody: etap negocjacji i zabiegów dyplomatycznych (wystąpił - zakładnikami rozejmu zostały dzieci głogowskie); etap działań zbrojnych przy użyciu przywiezionych ze sobą i konstruowanych na miejscu machin oblężniczych w przypadku fiaska rozmów. Jak wiemy atak zbrojny nastąpił.


Kartka pocztowa Salonu Malarzy Polskich w Krakowie.

1. Tezę inną od dotychczasowych twierdzeń o budowie średniowiecznych grodów wysuwa prof. Kozaczewski który przez wiele lat prowadził badania archeologiczne na terenie Głogowa i okolic. Według tego archeologa, głogowski gród, który funkcjonuje w polskiej świadomości historycznej jako miejsce bohaterskiej obrony w 1109 r. w rzeczywistości stanowił zespół osadniczy nazywany przez Galla Anonima i Thietmara urbs. W skład urbs miał wchodzić: państwowy gród administracyjno-militarny _ castrum, na Ostrowie Tumskim i leżący na lewym brzegu Odry znacznie większy obronny gród miejski - civitas. W 1109 r., cesarz Henryk V, mając jak widać po znalezieniu brodu, znakomicie rozpoznany teren ataku, usiłuje zdobyć przez zaskoczenie głogowski gród państwowy na Ostrowie Tumskim. Znając hierarchie ważności, zwyczaje mieszkańców, obchodzi gród miejski i w niespodziewanym miejscu przekracza Odrę. Kiedy zamysł nagłego opanowania bramy i wejścia za wały się nie udaje, dochodzi do oblężenia całego zespołu miejskiego. Ale ciężki sprzęt oblężniczy można rozwinąć tylko na lewej stronie rzeki. Tak więc obrona skupić się miała na miejskiej s tronie Odry. można było tu splantować podejścia i zrobić stosunkowo łatwe podjazdy dla machin oblężniczych. (Kozaczewski Tadeusz, Głogów średniowieczny do końca XIII w. Osadnictwo i architektura. Głogów 2006)

2. Wojska polskie w XI i XII wieku używały machin miotających. pierwsza wzmianka odnosi się do Niemczy w 1017. Stosowane były ciężkie kusze i najprawdopodobniej machiny z przeciwwagą.
"Tormenta cum balistis" - wielkie kusze wałowe, którymi dysponować mieli obrońcy grodu. Znawca techniki wojennej prof. Tadeusz M. Nowak twierdzi, e Gall Anonim powyższym określeniem nazwał ciężki sprzęt głogowian i przeciwstawił go ręcznym kuszom oblegających.


Kusza wałowa.

Trybusz, trabutium, trebucher, tribock - machina bojowa, działająca na zasadzie przeciwwagi. Długi drąg, podparty wahadłowo mniej więcej w 1/3 rozpiętości. Na krótszym końcu umieszczano spory ciężar (np. kamienie, ołów), na końcu dłuższego ramienia - miotany pocisk. Ponieważ ciężar balastu był wielokrotnie większy od ciężaru pocisku, po zwolnieniu "spustu" balast gwałtownie opadał w dół, a pocisk był stromotorowo wyrzucany w kierunku założonym przez strzelających.. Urządzenie było dość celne, gdyż masy pocisków były mniej więcej takie same, a już po 2-3 strzałach wiadomo było, czy trybusz przenosi czy nie osiąga celu. Odpowiednio korygując masę balastu można było precyzować miejsce trafienia. Być może były stosowane przez obie strony.

3. Załoga grodu - pospolite ruszenie rekrutowane spośród ludności wolnej. Szczególny przykład przedstawiony został przez Galla Anonima w Bytomiu, gdzie pospolite ruszenie uzbrojone w miecze stawiło uparty opór rycerstwu Henryka V. Natomiast w trakcie opuszczania obozowiska pod Głogowem "zawzięte" chłopstwo miało utrudniać przemieszczanie sie wojsk niemieckich.

Ilu wojów mogła liczyć załoga grodu czy załogi głogowskich grodów? Prof. J. Szymczak z Uniwersytetu Łódzkiego wczesnośredniowieczne grody sklasyfikował tak:
- mały - ok. 60 metrów średnicy, 190 metrów obwodu i 65 zbrojnych obrońców
- średni - odpowiednio _ 90 m., 270 m. , 95 ludzi
- duży - 120 m., 380 m., 130 wojów. Przyjął założenie, ze 1 zbrojny przypadał na 3 metry bieżące wału. Do tego siły pomocnicze, obsada bramy, wież _ czyli razem 130-260 osób w grodach dużych. (J. Szymczak, Sposoby zdobywania i obrony grodów w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego, _Studia i Materiały do Historii Wojskowości_ 1979, t. XXII, s. 60)

4. Medalierstwo - Bolesław Krzywousty (kolekcja autora):



Obrona Głogowa Bolesław Krzywousty 1109; rewers lepiej zginąć od miecza za ojczyznę [.....] PTAiN Zielona Góra, koło Lubin , 70 mm.





Bolesław III Krzywousty 1085-1138, ; rewers - Głogów-Psie Pole sierpień-wrzesień 1109 TWO 1988, 70 mm, posrebrzany.





Bolesław III Krzywousty 1085-1138, ; rewers - Głogów-Psie Pole sierpień-wrzesień 1109 TWO 1988, 70 mm, brąz.



Bolesław Krzywousty 1102 _ 1138 PTTK Chełm1986, 70 mm, posrebrzany.





Bolesław III Krzywousty 1085-1138, ; rewers - Głogów-Psie Pole sierpień-wrzesień 1109 TWO 1988, 70 mm, posrebrzany.





1102 Bolesław III Krzywousty 1138; rewers - Kościół św. Idziego Inowłódz, 70 mm.



Seria królewska Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego (niestety jeszcze nie występuje w zbiorach).






900 rocznica urodzin Bolesław III Krzywousty 20.VIII.1985 Societas Scientiarum Plocensis Płock TNP 1825; rewers - 1945 Szlakiem Krzywoustego, 80 mm, posrebrzany.





1102 Bolesław III Krzywousty 1138; rewers _ Temu który przywrócił Pomorze Polsce w XX lecie sekcji 1968-1988 Koszalińscy numizmatycy, 40 mm.





Bolesław III Krzywousty 1102-1138; Władysław Herman 1079-10002 rewers _ Królewska stolica (napis łaciński); 70 mm, brąz; PTAiN, oddz. Płock, 1998.


1939, sierpień
Latem 18 Dywizja Piechoty, której sztab mieścił się w Legnicy a jednostki w Bolesławcu, Zgorzelcu, Głogowie i Zielonej Górze, wraz z jednostkami pułkowymi przebywa na poligonie w Wędrzynie, ok. 20.08.1939r. oddziały wracają do garnizonów.
- Garnizon głogowski w sierpniu:
- 54 pułk piechoty: Sztab, 2 bataliony (kompanie nr 1-8), 13, 14, 15 - kompanie samodzielne (plot, ppanc., łączności), batalion zapasowy (E-btl.) w Zielonej Górze), (batalion III , kompanie nr 9 -12 w Kożuchowie), dowódca - pułkownik (oberst) Werner Richter
- 54 pułk artylerii: I batalion artylerii zaprzężnej, dowódca - ppłk Berger, II batalion artylerii zmotoryzowanej, dowódca - mjr Kutschera
- 18 batalion saperów - dowódca - mjr Schmeling

Garnizon głogowski w sierpniu:
Jednostki te już były w pełnych etatach wojennych bowiem od czerwca i lipca wydawano zarządzenia mobilizacyjne dla dywizji i pułków. (wg "Das Deutsche Heer 1939")
- na początku 1939 r., Sztab Główny Wojska Polskiego wiedział o istnieniu w Głogowie, Królewcu i Wrocławiu dowództw twierdzy. 6-osobowymi sztabami kierowali generałowie i pułkownicy. Jednym z ich podstawowych zadań było przygotowanie umocnień do obsadzenia w stosownym czasie specjalnymi jednostkami fortecznymi. Komendantura twierdzy wchodziła w skład Komendy Rejonu Umocnionego Głogów (Kommandantur der Befestigungen bei Glogau).
- Komenda 13 Odcinka Obrony Pogranicza [Grenzschutzabschnittskommando 13 (Glogau)] w sierpniu liczy już ok. 7 tysięcy żołnierzy
- 108 pułk Grenzwacht Góra - 3 bataliony, po 2 kompanie
- 118 pułk Grenzwacht Wschowa - 2 bataliony (4 i 2 kompanie)
- 138 pułk forteczny Głogów - 3 bataliony po 3 kompanie - na bazie 1 batalionu utworzono pułk 258 "Schade"
- 148 p forteczny Kożuchów
- 15 kompania artylerii przeciwpancernej

Na terenie Odcinka rozmieszczono 8 batalionów zaporowych (Sperr-Pionier-Batalione). Dowódcą 13 Odcinka został powołany do służby czynnej ze stanu spoczynku (z.D) generał leutnant. Max von Schenckendorf, szefem sztabu 13 Odcinka po ogłoszeniu mobilizacji został generał major Justin von Obernitz, do niedawna komendant miasta. Do zadań 13 OOP należało:
- obrona granic od Babimostu do Żmigrodu
- utrzymanie łączności z 12 OOP ( podległy 4 A ) i 14 OOP (też w 8 Armii)
- obrona węzłów i dróg transportowych przed polskimi wypadami
- pozorowanie natarcia na Rawicz - Leszno w celu związanie sił polskich na tym odcinku
- 25.08. -zarządzenie powszechnej, cichej mobilizacji (bez publicznego ogłaszania). Utworzenie we Wrocławiu Zastępczego Dowództwa VIII Korpusu Armijnego. W tym dniu utworzono jednostki oddziałów zapasowych, które wyruszyły na front.
- 26.08. -koniec formowania (od wiosny 1939 r.) 213. Dywizji Piechoty (213.Infanterie-Division) - na czele stał generał major de L'Homme de Courbiere - szef lokalnej komendy Landwehry, a oficerem rozpoznania w sztabie Dywizji był mjr Reinhard Gehlen [późniejszy twórca zachodnioniemieckiej organizacji wywiadowczej (BND)].
Skład: 318, 354, 406 - trzybatalionowe pułki piechoty, 213 pułk artylerii, oddziały dywizyjne (Div.Einh.213 Felders.Btl.213, Pz.Jg.Abt.213, Pi.Btl.213, Nachr.Abt.213, Aufkl.Abt.213, Inf.Div.Nachschubführer 212).

Służby wywiadu- oddziały polityczne prezydiów policji i dyrekcji policji miast prowincji wsch. (w tym w Głogowie) prowadziły wywiad polityczny i polityczno - narodowościowy. - w Głogowie znajduje się ośrodek dyspozycyjny i szkoleniowy Abwehry obsługujący min, agenturę wśród Niemców mieszkających w Polsce. Akcji szpiegowskiej miała sprzyjać wymiana przygraniczna. W ramach wprowadzonych ułatwień można było się poruszać w pasie 10 km po obu stronach granicy. Niemcy w Lesznie wykorzystywali porozumienie o przepustkach granicznych i udawali się do Głogowa czy Góry, gdzie przekazywali informacje o ruchach Wojska Polskiego.
- z końcem sierpnia jednostki głogowskie pozostające w składzie 18 Dywizji Piechoty wychodzą na podstawy wyjściowe. 18 Dywizja w ramach XI Korpusu Armijnego rozlokowuje się na rubieży Gorzów Śląski, Jastrzygowice, Stare Olesno, w ramach Grupy Armii "Południe" - dowódca - feldmarszałek Gerd von Rundstedt, szef sztabu gen Erwin von Manstein. Jak widać, 18 dywizja została wyłączona z "wrocławskiego" VIII Korpusu Armijnego. Natomiast jednostki 213 dywizji i 13 Odcinka Ochrony Granicy zajmują pozycje na rubieży od Babimostu do Żmigrodu.

26 sierpnia -wyższe dowództwa operacyjne, a 31 sierpnia dywizje osiągnęły pełną gotowość bojową.


Znak taktyczny 18 Dywizji Piechoty do 1941 r.

1982, 31.08. -Manifestacja protestacyjna w rocznicę podpisania porozumień gdańskich. Przytaczam dwa dokumenty przygotowane przez ówczesną władzę. Myślę, ze w kolejnym Sierpniu będę juz miał relacje drugiej strony.

W prezentowanych dokumentach warto zwrócić uwagę na różnice w datach. Materiał z marca 1983 r. juz nie wspomina o oddziale wojska który utworzył kordon wokół budynku Komitetu Miejskiego PZPR.

Dokument 1.
Informacja o sytuacji społeczno_politycznej w województwie legnickim w dniu 31 sierpnia 1982 r. sporządzona przez Zespół Analiz i Informacji Wydziału Polityczno - Organizacyjnego KW PZPR w Legnicy do wykorzystania przez towarzyszy do bieżącej działalności. Odpowiedzialna, rozważna postawa klasy robotniczej znalazła odbicie w niezakłóconym toku pracy zakładów. Dnia 31 sierpnia wszystkie zakłady w naszym województwie pracę rozpoczęły bez zakłóceń i incydentów. Dotyczy to zarówno pierwszej jak i drugiej zmiany. W godzinach popołudniowych sytuacja rozwijała się następująco: .... ....

GŁOGÓW - około 15,30 na placu przed pomnikiem "Dzieci Głogowskich" zaczęli się gromadzić ludzie przybywający tu w małych grupach. Zarówno dojście na miejsce zgromadzenia jak i dalszy przebieg nosiły wyraźne znamiona szczegółowej reżyserii. Z chwilą zebrania się około 1 tys. osób (głównie młodzieży) odśpiewano pieśni "Boże, coś Polskę". Potem miały miejsce wystąpienia słowne przeciwko władzy ludowej i ustrojowi. Z kwiatów układano różne symbole mające charakter aluzji politycznej. Najaktywniej zachowywała się grupa ok. 350 osób, część z nich starała się wciągnąć do akcji wszystkich zgromadzonych. Tuż po godz. 16.00 zgromadzeni podjęli próbę uformowania pochodu, co zostało jednak udaremnione przez organy MO, zebranych rozproszono przy użyciu gazu i wody. Część zgromadzonych przeszła na nabożeństwo do kościoła około godz. 16,40. W tym czasie Prezydent miasta podjął jeszcze ostatnią próbę rozmowy z księdzem w celu odwołania uroczystości kościelnych, informując go telefonicznie o możliwych skutkach ponownej manifestacji. Ksiądz odmówił uwzględnienia prośby prezydenta.

Po nabożeństwie około godz. 18,10 na placu przed pomnikiem Dzieci Głogowskich zebrała się grupa licząca około 350 osób. Wznoszono okrzyki szkalujące ustrój i partię, ktoś krzyknął by udać się pod budynek Komitetu Miejskiego PZPR. Około godz. 20,00 tłum przeszedł pod budynek Komitetu. Po krótkim okresie skandowania wrogich haseł obrzucono budynek kamieniami, wyrządzając spore straty. Po 10_15 minutach podjęły interwencję organa MO. Około północy sytuacje w mieście opanowano. Wojsko objęło ochroną obiekty publiczne, w tym budynek KM PZPR.
Wojewódzki Komitet Obrony
Legnica, 1 wrzesień 1982 r.
(za: "Solidarność Zagłębia Miedziowego" nr 8/258, z 21.08.2006 r.)

Dokument 2. (Legnica, dnia 21 marca 1983 r.)
"...Głogów _ o godzinie 15,25 przy Pomniku Dzieci Głogowskich, zebrało się ok. 300 osób składających kwiaty i zachowujących się agresywnie. Około godz. 15,40 rozproszono tłum, który liczył juz około 3000 osób. Rozproszony tłum zbierał sie ponownie w rejonie pomnika i kościoła św. Klemensa zachowując się agresywnie, obrzucając funkcjonariuszy kamieniami i innymi niebezpiecznymi przedmiotami. około godz. 19,20 tłum skierował swoja agresywność na budynek KM PZPR, gdzie wybito szyby i próbowano podpalić go. działania porządkowe przeprowadzono siłami własnymi: 143 funkcjonariuszy i siłami wsparcia w liczbie: - 50 funkcjonariuszy ZOMO [Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej] i NOMO [Nieetatowe Oddziały Milicji Obywatelskiej] Leszno zakończono ok. godz. 1,00".

2001, 15.08. -Uroczystość pożegnania sztandaru 5 Brygady Artylerii; Przybyli przełożeni, byli żołnierze jednostki, władze i mieszkańcy miasta, Dowódca płk Andrzej Truszkowski podziękował wszystkim. Brygada została rozformowana do końca września.

Tradycje 5 Brygady Artylerii w Głogowie zostały przejęte przez 1 dywizjon artylerii samobieżnej "Pion" 23 Śląskiej Brygady Artylerii w Bolesławcu.


płk A. Truszkowski otrzymuje szablę pamiątkową od gen. bryg. B. Baranowskiego _ z-cy dowódcy Korpusu Powietrzno-Zmechanizowanego z Krakowa.

2008, 9.08. -3 dywizjonowi artylerii rakietowej (RM-70) 23 Śląskiej Brygady Artylerii w Bolesławcu wręczono Sztandar Wojskowy rozformowanej w 2001 r., 5 Brygady Artylerii z Głogowa. 3 dywizjon przejął rolę kontynuatora tradycji głogowskich artylerzystów od 1 dywizjonu artylerii samobieżnej. Wręczony Sztandar Wojskowy przekazało (wypożyczyło) Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.


płk Kłosiński przekazuje sztandar 5 Brygady Artylerii Armat pocztowi sztandarowemu 3. dar 23. ŚBA.

Dowódcą 23 ŚBA w Bolesławcu jest płk dypl. Roman Kłosiński (od 18.01.2006 r.). Po ukończeniu toruńskiej WSOWRiArt., pierwsze stanowiska dowódcze objął w 5 Pomorskiej Brygadzie Artylerii Armat w Głogowie. Od 2 września 1976 roku był dowódcą plutonu ogniowego armat 122 mm. 2 listopada 1979 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy baterii rozpoznawczej. W 1982 roku ukończył Wyższy Kurs Doskonalenia Oficerów - dowódców dywizjonów artylerii naziemnej z pierwszą lokatą i tytułem Mistrza Ognia Artyleryjskiego. Od 1983 r. pokonuje kolejne stopnie kariery wojskowej poza Głogowem.

Kilku poprzednich dowódców 23 Brygady szlify zdobywało w Głogowie:

płk dypl. Marian Kolczyński dowodził 23 ŚBA w latach 21.10.1991r.-30.09.1993r. i w latach 24.08.1994r.-24.06.2004r. Jego pierwszym stanowiskiem służbowym po promocji oficerskiej w sierpniu 1972 roku była funkcja dowódcy plutonu w 5 Brygadzie Artylerii Armat w Głogowie. Z garnizonem głogowskim oraz 5 BAA, porucznik, kapitan i major Kolczyński na wiele lat związał swój żołnierski los. Był tam dowódcą plutonu (1972-1975), dowodził elewami w 14 Podoficerskiej Szkole Artylerii Armat (1975-1976), w latach 1976-1979 był dowódcą baterii rozpoznawczej a następnie w latach 1979-1980 był szefem sztabu dywizjonu. Z tego stanowiska w 1980 roku odszedł na studia w Akademii Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. W Rembertowie studiował do 1983 roku, a następnie powrócił do 5 BAA, gdzie objął stanowisko dowódcy dywizjonu, a później starszego oficera operacyjnego brygady (do 1984 r). Decyzją Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 15.08.2002 r. został mianowany na stopień generała brygady.

płk dypl. Piotr Żurakowski dowodził 23 BA w latach 30.09.1993r.-24.08.1994r. W 1982 r., zostaje skierowany do 5 BAA, gdzie obejmuje stanowisko szefa sztabu brygady, które pełni przez trzy lata.


1984 r., uroczystości z okazji 40 lecia Brygady. Przed frontem pododdziałów przechodzą: dca 5 PBAA, płk Z. Nawara i szef sztabu, ppłk P. Żurakowski.

płk dypl. Jan Biały dowodził 23 BA w latach 14.05.1984r.-21.10.1991r. W czerwcu 1981 roku mjr Jan Biały zostaje skierowany do 5 Pomorskiej Brygady Artylerii Armat w Głogowie. Zdobywa tu doświadczenie organizacyjne, a przede wszystkim poznaje ludzi, na których w niedalekiej przyszłości oprze on trzon nowo formowanej brygady artylerii.



Wykonanie: ŁUKASZ JEDYNAK FOTOGRAFIKA